Ju¿ w 1319 r. ¦wiebodzin wymieniony by³ jako miasto. Po okresie administracji ksi±¿êcej, w koñcu XIV w. kszta³towa³y siê podstawy samorz±du miejskiego. Wiemy, ¿e ju¿ w 1397 r. radê miejsk± tworzy³o sze¶ciu rajców, wybieranych przez ogó³ mieszczan. O pierwszym burmistrzu i przysiêg³ych miejskich s³yszymy w 1418 r., a pierwszego burmistrza z imienia znamy z 1430 r.
W pocz±tkach XV w. ukszta³towa³ siê ju¿ pe³en samorz±d miejski, oparty na licznych przywilejach miejskich. Wiemy z tego okresu równie¿ o istnieniu lokalnych podatków jako podstawy finansowej funkcjonowania samorz±du. Samorz±d urzêdowa³ w istniej±cym ju¿ prawdopodobnie wówczas ratuszu miejskim. Materialnym ¶ladem dzia³alno¶ci rady, przysiêg³ych miejskich, burmistrza i niew±tpliwie pisarza miejskiego by³y, powsta³e w tych czasach pierwsze ksiêgi miejskie (1413 r.). Wiêkszo¶æ spraw s±dowych spoczywa³a w rêkach s±du dworskiego (nadwornego) z siedmioma ³awnikami, wyznaczonego przez w³adze w G³ogowie (1375 r.). Urz±d wójta zanikn±³ w mie¶cie stosunkowo wcze¶nie.
Wielkim sukcesem mieszczan ¶wiebodziñskich by³o uzyskanie w 1469 r. pe³nych praw miejskich, na wzór obowi±zuj±cych w G³ogowie.
Specyfika po³o¿enia ¦wiebodzina, jako enklawy ¶l±skiej w otoczeniu posiad³o¶ci brandenburskich spowodowa³a, ¿e du¿ego znaczenia na sposób funkcjonowania miasta nabra³ od koñca XV w. urz±d komendanta zamku, czyli zwierzchniej w³adzy ksi±¿êcej. Komendanci mianowali rajców miejskich, zgodnie z propozycjami mieszczan oraz wyznaczali sêdziego miejskiego (1489 – 1561). Miasto przez ponad 100 lat (XVI – XVII w.) mia³o swoich patronów w kolejnych komendantach zamku z rodu von Knobelsdorff.
Mieszczanie uzyskiwali stopniowo rozszerzenie swoich uprawnieñ s±dowych, zw³aszcza dla licznych w pocz±tkach XVI w. spraw o napady, gwa³ty i spraw cechowych oraz organizowali stra¿ obywatelsk± (bractwo strzeleckie – 1536 r.). U nowych w³adców habsburskich zabiegali o potwierdzenie swoich dawnych przywilejów i wolno¶ci (m. in. w r. 1537, 1577, 1611, 1622).
O randze ¦wiebodzina w tym czasie ¶wiadczy prawo u¿ywania czerwonego wosku przy wyciskaniu pieczêci na oficjalnych dokumentach (1511 r. – daj±ce m. in. miastu uprawnienia s±dowe wobec osób pochodzenia szlacheckiego).
Zasobne w XVI w. miasto odzyska³o w 1561 r. prawo swobodnego wyboru rady miejskiej i mistrzów cechowych. Czê¶æ spraw s±dowych spoczywa³a w rêkach siedmiu (pó¼niej dwóch) ³awników miejskich, wybieranych przez radê, a zatwierdzanych przez komendanta zamku.
W burzliwym okresie wojny 30 – letniej prace samorz±du miejskiego prawie usta³y. Potem powrócono jednak do systemu mianowania samorz±du (burmistrza i piêciu rajców) i komendanta zamku, który kierowa³ siê od tego czasu kryterium wyznaniowym (tylko katolicy – 1666). Ponownie siêgniêto po wolny wybór rady miejskiej w 1672 r., a prawa i porz±dek w mie¶cie uregulowano specjalnymi statutami (1678 r.).
W 1652 r. wprowadzono ¶ci¶lejszy nadzór nad dzia³alno¶ci± w³adz miejskich przez Urz±d Królewski w G³ogowie. Dotyczy³o to zw³aszcza podatków i ingerencji w sprawy wewn±trzmiejskie. W tym czasie zaczêto przywracaæ ograniczony samorz±d w sprawach ekonomicznych, a rozwojowi miasta mia³a sprzyjaæ modna wówczas m. in. w Austrii odmiana merkantylizmu, czyli szko³a tzw. kameralistów, polegaj±ca na ograniczeniu importu i próbach rozwoju rynku wewnêtrznego.
W ostatnim dziesiêcioleciu XVII w. ca³y system organizacji w³adz miejskich zosta³ rozbudowany i zunifikowany. Zorganizowano s±d miejski i wprowadzono urz±d syndyka, który mia³ czuwaæ nad zgodno¶ci± dzia³añ samorz±du miejskiego z prawem królewskim. Zrezygnowano z dawnego modelu dwucz³onowego rady i ³awy miejskiej na rzecz trzyelementowego: Kolegium Rady, Kolegium S±dowe, Kolegium Ekonomiczne. W sk³ad Kolegium Rady wchodzili: burmistrz, przewodnicz±cy rady (prokonsul), sekretarz, syndyk oraz przedstawiciel mieszczan. Kolegium S±dowe sk³ada³o siê z sêdziego, o¶miu cz³onków i sekretarza. Kolegium Ekonomiczne natomiast z 8 przedstawicieli mieszczan, desygnowanych przez w³adze cechowe i Inspektora Urzêdu Królewskiego w G³ogowie.
Rywalizacja pomiêdzy Kolegium Rady a Kolegium Ekonomicznym spowodowa³a wzrost znaczenia i wp³ywów Urzêdu Królewskiego, o czym ¶wiadczy³ m. in. fakt, ¿e sekretarze Rady otrzymywali nawet tytu³y cesarskich notariuszy. Tak¿e bogate mieszczañstwo szuka³o protekcji i wsparcia nie w Radzie, tylko w¶ród urzêdników cesarskich.
Na pocz±tku XVIII w. rozszerzono sk³ad Rady, wzmacniaj±c jednocze¶nie jej organ wykonawczy (magistrat) oraz reorganizuj±c registraturê (zbiór dokumentów bie¿±cych) miejsk±.
Administracja pruska (od 1742 r.) przynios³a okres ograniczenia praw samorz±du, poprzez nadanie mu charakteru urzêdu królewskiego oraz w³±czenie w system biurokratyczny i surowy system podatkowy. W 1742 r. powo³ano komisarza miejskiego, a w magistracie wprowadzono dyscyplinê wojskow±, odgórnie kasuj±c wiele spraw, w które uwik³ane by³y w³adze miejskie. W G³ogowie, na miejsce Urzêdu Królewskiego, powo³ano organ zarz±dzaj±c – fiskalny (Kamerê Domen i Wojen), który sprawowa³ bezpo¶redni nadzór nad wszystkimi miastami Ks. G³ogowskiego.
W 1745 r. Fryderyk II wyda³ odgórnie „Reglament”, ustalaj±cy sk³ad, zakres kompetencji i obowi±zków w³adz miejskich. Pragmatykê urzêdnicz± zamieniono na pe³n± dyspozycyjno¶æ. Uporz±dkowano równocze¶nie kancelariê (w 1743 r. sporz±dzono w ¦wiebodzinie opis akt przechowywanych w urzêdzie zaprowadzaj±c nowe ksiêgi, w tym dotycz±ce rachunków miejskich oraz rejestry podatkowe). W 1748 r. u¶ci¶lono sposób formu³owania protoko³ów z posiedzeñ, wprowadzono tak¿e obowi±zkowe rejestry pism i kopiariusze. W zwi±zku z ilo¶ci± spraw i biurokratyzmem pruskim, zaczêto siê pos³ugiwaæ w magistracie formu³ami i drukami urzêdowymi oraz wprowadzono op³aty skarbowe.
W latach 1771 – 82 zreorganizowano s±downictwo miejskie z sêdzi± miejskim na czele (Justitzbirgermeister). Rozbudowano aparat wykonawczy z burmistrzem (Stadtdirektor) i jego zastêpc± (Polizeidirektor), w praktyce niezale¿nym od niego, tylko od w³adz zwierzchnich. Jednocze¶nie rada miejska zwo³ywana rzadko, sta³a siê organem doradczym. W³adza opiera³a siê w ten sposób na trzech najwa¿niejszych urzêdach: burmistrza, dyrektora policji i sêdziego.
Og³oszone w Prusach w 1808 r. nowe prawo miejskie (okres reform Steina – Hardenberga), kszta³tuj±ce najogólniej ustrój miejski w mie¶cie do 1945 r., dawa³o prawo wyboru rady wy³±cznie mieszkañcom p³ac±cym podatki, a nie jak dawniej – przedstawicielom stanów (w³a¶ciciele dóbr, cz³onkowie cechów, ko¶ció³). Pozycja burmistrza zmieni³a siê: z reprezentanta lokalnej spo³eczno¶ci sta³ siê przedstawicielem w³adzy centralnej. W przeci±gu XIX w. zreformowano równie¿ ca³kowicie s±downictwo miejskie, skupiaj±c je w rêkach najpierw królewsko – krajowego s±du miejskiego, a nastêpnie urzêdu s±dowego (od 1879 r.).
Istotnymi by³y przeprowadzone w latach 1872 – 75 reformy administracji terytorialnej i samorz±du, wprowadzaj±ce w ustawie o organizacji powiatu instytucjê landrata i umiejêtnie ³±cz±ce wspó³dzia³anie w³adzy pañstwowej z organami samorz±du terytorialnego.
W XX w., zw³aszcza od lat 30 – tych, samorz±d miejski i s±dy by³y scentralizowane i podlega³y wielu ograniczeniom, pocz±wszy od 1933 r., tj. od powstania w Niemczech totalitaryzmu nazistowskiego.
W latach 1933 – 1990 samorz±d miasta ¦wiebodzina praktycznie nie istnia³, poniewa¿ wszystkie instytucje publiczne podlega³y hierarchicznie ró¿nym organom w³adzy politycznej i administracyjnej wy¿szego szczebla scentralizowanego ustroju pañstwa, a obywatele zostali pozbawieni demokratycznych praw wyborczych. Okres ten obejmowa³ lata dyktatury nazistowskiej w Niemczech (1933 – 1945) oraz okres tzw. Polski Ludowej bêd±cej pañstwem totalitarno – komunistycznym.
W XX w. dla dziejów miasta najwa¿niejszy by³ 1945 r., w którym ¦wiebodzin wszed³ w sk³ad pañstwa polskiego i zmieni³ sk³ad narodowo¶ciowy z niemieckiego na polski.
W latach Polski Ludowej (1945 – 1990) istniej±ca tzw. rada narodowa by³a instytucj± fasadow± i pseudodemokratyczn±. Dopiero w wyniku zmiany ustroju politycznego Polski w 1989 r. tj. powstania systemu parlamentarno – demokratycznego zaistnia³y warunki powstania ustroju demokracji lokalnej w ¦wiebodzinie. Jednak¿e kszta³t terytorialny gmina otrzyma³a ju¿ w 1975 r., bêd±c do 1990 r. podstawow± jednostk± terytorialn± administracji pañstwowej.
Po uchwaleniu przez parlament poprawek konstytucyjnych dotycz±cych samorz±du. Powstanie demokracji lokalnej, podobnie jak demokracji terytorialnego i ustawy samorz±dowej (1990 r.) oraz ustaleniu granic i siedziby gminy na mocy rozporz±dzenia Rady Ministrów powsta³y pe³ne warunki ustanowienia demokratycznej wspólnoty samorz±dowej mieszkañców w gminie miejsko – wiejskiej ¦wiebodzin.
Powstanie demokracji lokalnej, podobnie jak demokracji w ca³ym pañstwie nast±pi³o po d³ugim okresie totalitaryzmu. Oznacza³o to brak tradycji i ukszta³towanej demokratycznej kultury politycznej. Niemniej w dalekiej przesz³o¶ci istnia³y instytucje charakterystyczne dla ustroju demokratycznego. W przypadku gminy ¦wiebodzin odnoszenie siê do przesz³o¶ci mia³o specyficzny charakter. W sensie terytorialnym by³y pewne elementy demokratyczne i samorz±dowe spo³eczno¶ci lokalnej miasta od pó¼nego ¶redniowiecza z przerwami do 1933 r. tj. do powstania w mie¶cie rz±dów partii nazistowskiej. Natomiast w sensie etniczno – narodowym warto¶ci demokracji lokalnej zosta³y przerwane w 1939 r. w wyniku rozpêtania II wojny ¶wiatowej przez Niemcy i Zwi±zek Sowiecki. Samorz±dno¶æ gmin dobrze funkcjonowa³a w Polsce w okresie miêdzywojennym oraz w czasach zaborów, szczególnie w II po³owie XIX wieku i na poc±tku XX wieku w zaborze pruskim i austriackim. Ponadto tradycja samorz±dno¶ci gmin miejskich by³a w Polsce w miastach królewskich i niektórych prywatnych od XIV do XVIII w., czyli w okresie monarchii stanowej i demokracji szlacheckiej. Unowocze¶nienie samorz±du miast do warunków pañstwa o¶wieconego nast±pi³o aktem Konstytucji 3 Maja, ale zosta³o przerwane przez imperialn± Rosjê.
Do powstania rzeczywistego demokratycznego ustroju gminy jako wspólnoty samorz±dowej mieszkañców przyczyni³y siê nastêpuj±ce postanowienia ustawy samorz±dowej. Po pierwsze wprowadzono demokratyczne zasady ordynacji wyborczej do rady miejskiej. Gmina sta³a siê samorz±dem terytorialnym, a nie najni¿szym szczeblem hierarchii organów w³adzy pañstwowej. Ponadto samorz±d gminy otrzyma³ osobowo¶æ prawn±, s±dow±, ochronê swoich praw, w³asno¶æ gminn± jako tzw. mienie komunalne (grunty, budynki, lokale u¿ytkowe, mieszkania komunalne, infrastruktura wodoci±gów i kanalizacji, dróg itd.), dochody w³asne i samodzielnie stanowiony bud¿et, w³asne podatki i op³aty, prawo stanowienia prawa lokalnego (obecnie miejscowego) – w tym planu zagospodarowania przestrzennego gminy. Równie¿ organ wykonawczy gminy, tj. zarz±d gminy sta³ siê w pe³ni podlegaj±cy demokratycznie wybieranej radzie, która uzyska³a prawo wybierania samorz±du, burmistrza i jego zastêpców oraz skarbnika i sekretarza gminy. Powstanie w³asno¶ci komunalnej, w³asnych dochodów (w tym podatków) i bud¿etu sta³o siê materialn± podstaw± funkcjonowania wspólnoty samorz±dowej zwanej gmin±. Nadmieniæ trzeba, i¿ powstanie w³asno¶ci komunalnej by³o mo¿liwe do zrealizowania dziêki przetrwaniu w Polsce Ludowej instytucji notariatu i ksi±g wieczystych, które nie istnia³y w wiêkszo¶ci pañstw komunistycznych, co negatywnie wp³ynê³o na charakter odradzania siê w tych krajach samorz±dów terytorialnych.
Wa¿nym uzupe³nieniem samorz±dno¶ci lokalnej by³a restytucja powiatów równie¿ jako wspólnot samorz±dowych (od 01.01.1999) r. Powstanie powiatu ¶wiebodziñskiego uzupe³ni³o samorz±dno¶æ lokaln± poniewa¿ wiele wa¿nych zadañ publicznych o charakterze lokalnym sta³o siê udzia³em mieszkañców spo³eczno¶ci lokalnej, w tym ¦wiebodzina.
Decentralizacja ¿ycia administracyjnego, spo³eczno – gospodarczego i kulturalnego wyra¿aj±ca siê przyjêciem przez organy samorz±dowe wielu uprawnieñ rz±dowych podnios³a stopieñ odpowiedzialno¶ci spo³eczno¶ci lokalnych za losy miasta. Dla podniesienia nowych zadañ potrzebny by³ cz³owiek wykszta³cony i identyfikuj±cy siê ze swoj± „ma³± ojczyzn±”, aktywny w codziennej pracy, lokalny patriota. Patriotyzm lokalny zas³uguje na poparcie i pielêgnowanie, gdy¿ pog³êbia mi³o¶æ do ojczyzny, daj±c jej konkretnych pole do dzia³alno¶ci w twórczej pracy w ka¿dym miejscu i o ka¿dym czasie.
Lokalne tre¶ci edukacji historycznej umo¿liwiaj± realizacjê istotnych z wychowawczego i dydaktycznego punktu widzenia celów wychowania i kszta³cenia:
1. Wychowawcze:
a) kszta³towanie postaw aktywnych spo³ecznie ukierunkowanych na pracê w lokalnych ¶rodowisku;
b) kszta³cenie lokalnych wiêzi spo³ecznych;,br>
c) kszta³cenie emocjonalnego zwi±zku z „ma³± ojczyzn±”.
2. Dydaktyczne:
a) intensyfikacjê procesy kszta³cenia (przez wprowadzanie atrakcyjnych form i metod edukacyjnych, np. wycieczki, wywiady, zbieractwo, obserwacja bezpo¶rednich reliktów przesz³o¶ci, rejestrowanie i opisywanie zabytków, pisanie artyku³ów do gazetek szkolnych i gazet lokalnych o ustrojach miasta w przesz³o¶ci).
Poznanie przesz³o¶ci oparte na obserwacji przyk³adów z w³asnej historii miasta u³atwia uczniom edukacjê historyczn±. Tre¶æ tekstów ¼ród³owych u¿ytych w procesie nauczania w danym ¶rodowisku lokalnym jest przyjmowana przez uczniów z wiêkszym zainteresowaniem, lepiej rozumiana i szybciej przyswajana. Skuteczniej te¿ mo¿na kszta³ciæ pojêcia historyczne, ³atwiej jest pokazywaæ prawid³owo¶ci i odrêbno¶ci procesu historycznego.
Przygotowanie nauczyciela do realizacji tematów z historii lokalnej, w tym dat ustroju miasta – wymaga systematycznych dzia³añ:
a) poznania miasta pod wzglêdem geograficznym i historycznym;
b) zgromadzenie materia³ów o mie¶cie – w tym o jego ustroju;
c) doboru odpowiednich metod i form kszta³cenia.
Materia³ do historii lokalnej , w tym dat ustroju miasta znajduje siê:
a) w ¶rodowisku naturalnym: zabytki budownictwa, archeologiczne, obiekty kultury – np. ratusz, zamek w ¦wiebodzinie;
b) w ¶rodowisku sztucznym (zabytki kultury materialnej i duchowej zamkniête w muzeum regionalnym w ¦wiebodzinie i bibliotece publicznej).
Kszta³cenie uczniów w zakresie historii lokalnej powinno opieraæ siê na aktywizuj±cych metodach edukacyjnych, np. na metodzie stawiania i rozwi±zywania problemów, pracy pod kierunkiem, metodzie projektów. Metoda projektu wymaga maksymalnej samodzielno¶ci intelektualnej uczniów. Uczeñ powinien samodzielnie docieraæ do ¼róde³ informacji historycznej, przeprowadzaæ badania, a nastêpnie rekonstruowaæ wybrane przez siebie fragmenty dziejów ustroju miasta.
Sposób prezentacji materia³u lokalnego dotycz±cego ustroju miasta zale¿y do charakteru materia³u, tre¶ci i celów lekcji. Z jednej strony jest on ¼ród³em historycznym, z drugiej strony ¶rodkiem dydaktycznym. Uczniowie analizuj± i interpretuj± materia³ tak jak wymaga tego ka¿de ¼ród³o historyczne pisane lub niepisane (uwzglêdniamy przy tym mo¿liwo¶ci poznawcze uczniów), jednak nale¿y pamiêtaæ, ¿e jako ¶rodek dydaktyczny pe³ni w lekcji funkcje poznawcze, kszta³c±ce i wychowawcze.
Podczas pracy z tekstem ¼ród³owym powinno siê wykonaæ:
- wprowadzenie do tematyki zwi±zanej z tre¶ci± tekstu ¼ród³owego;
- przekazanie informacji o charakterze tekstu;
- pierwsze czytanie tekstu w celu uchwycenia trudno¶ci terminologicznych;
- wyja¶nienie niezrozumia³ych okre¶leñ, zwrotów, pojêæ;
- okre¶lenie celu i sposobu analizy tekstu;
- ocena zdobytych informacji z sugestiami zawartymi w pytaniach ukierunkowuj±cych;
- integracja uzyskanych informacji z posiadan± wiedz± i sformu³owanie wniosków.
W odniesieniu do dziejów ustroju miasta ¦wiebodzina mo¿na wykorzystaæ nastêpuj±ce teksty ¼ród³owe pisane o charakterze dokumentowym:
a) tekst przywileju ksi±¿êcego dla miasta ¦wiebodzin z XV w. dotycz±cy przywilejów ekonomicznych;
b) statuty miasta ¦wiebodzin z 1678 r. ukazuj±ce zadania publiczne w³adz miasta oraz wymieniaj±ce akta prawa miejskiego w formie tzw. regulaminów okre¶laj±cych wa¿ne sprawy spo³eczne;
c) tekst z miejscowego organu prasowego z II po³owy XIX wieku pt. „W³adze i organy administracyjne” przedstawiaj±cy instytucje pañstwowe i samorz±dowe dzia³aj±ce w mie¶cie;
d) statutu gminy ¦wiebodzin z 1990 r.
Mo¿na równie¿ wykorzystaæ ¼ród³a niepisane tj. zabytki ikonograficzne (obraz ratusza, herbów) oraz zabytki architektoniczne (ratusz, mury obronne).
Wy¿ej wymienione ¼ród³a mo¿na wykorzystaæ na lekcjach przeprowadzonych w szkole i w Muzeum Regionalnym w ¦wiebodzinie.
Muzeum prowadzi wspó³pracê z nauczycielami historii poprzez:
- prowadzenie przez pracownika muzeum lekcji za pomoc± eksponatów zwi±zanych z tematyk± ustrojow± i inn±;
- zwiedzanie wybranej ekspozycji pod kierunkiem pracownika muzeum;
- zaznajomienie m³odzie¿y z wybranymi eksponatami przez nauczyciela;
- wypo¿yczanie z muzeum materia³ów ikonograficznych do pracy lekcyjnej;
- pomoc muzeum w gromadzeniu przez uczniów informacji niezbêdnych do napisania referatu;
- wspó³praca muzeum z ko³em historycznym.
Realizacja przybli¿ania uczniom problematyki samorz±dno¶ci w tera¼niejszo¶ci odbywa siê na lekcjach historii poprzez aktualizacjê np. porównywania systemu w³adz i praw obowi±zuj±cych w przesz³o¶ci z obowi±zuj±cymi obecnie.
Jednak¿e prymat nale¿y siê przedmiotowi wiedz o spo³eczeñstwie. Wed³ug mnie najlepiej mo¿na to zrealizowaæ w oparciu o program KOSS – u, w ramach którego jest specjalny dzia³ po¶wiêcony samorz±dowi terytorialnemu, a szczególnie gminie.
Program realizuje siê poprzez nastêpuj±ce metody: projekt uczniowskie (indywidualne i zespo³owe); gry sytuacyjne (inscenizacjê, odgrywanie ról), dyskusjê debaty, burze mózgów, analiza dokumentów ¼ród³owych, w tym dokumentów prawnych; metody kontaktów spo³ecznych (wywiad, spotkanie, sonda¿ itd.).
Bardzo aktywizuj±c± m³odzie¿ jest metoda projektu pt. Projekt m³odzie¿owego dzia³ania obywatelskiego „M³odzi Radz±”. Projekt polega na znalezieniu przez uczniów konkretnych sposobów rozwi±zywania wybranego problemu dotycz±cego spo³eczno¶ci lokalnej. Program projektu dostarcza uczniom wiedzy i umiejêtno¶ci potrzebnych do efektywnego uczestnictwa w ¿yciu publicznym, stwarza okazjê do¶wiadczenia w³asnej skuteczno¶ci i kompetencji w dzia³aniu na rzecz dobra wspólnego oraz przekonuje, m³odych ludzi do anga¿owania siê w sprawy swojej lokalnej spo³eczno¶ci.
Realizuj±c projekt uczniowie maj± nastêpuj±ce zadania:
- zidentyfikowaæ problem i zebraæ informacjê;
- zbadaæ mo¿liwe rozwi±zania;
- zaproponowaæ w³asne rozwi±zanie;
- opracowaæ plan spo³eczno politycznego dzia³ania.
W tym celu uczniowie z danej klasy dziel± siê metod± losow± na cztery zespo³y:
- zespó³ I: Wyt³umaczenie problemu;
- zespó³ II: Pokazanie alternatywnego rozwi±zania;
- zespó³ III: Stworzenie rozwi±zania, które klasa bêdzie popieraæ;
- Zespó³ IV: Stworzenie planu dzia³ania, aby w³adze lokalne przyjê³y wypracowane rozwi±zania.
Uczniowie realizuj± projekt w ci±gu 4 – 5 tygodni.
Mo¿na zorganizowaæ turniej klas metod± projektu. Uczniowie przedstawiaj± rozwi±zania ró¿nych problemów spo³eczno¶ci lokalnej.
Poznawanie przesz³o¶ci i tera¼niejszo¶ci samorz±dno¶ci lokalnej jest ze sob± integralnie zwi±zane. Mo¿na je najlepiej realizowaæ zarówno na lekcjach historii jak i wiedzy o spo³eczeñstwie wykorzystuj±c ¼ród³a historyczne i wspó³czesne oraz metody aktywne.