Schwiebüssen / Schwibus (Świebodzin)
Świebodzińska Gazeta Powiatowa
Wydanie Nr 5 [149] maj 2004
W 1650 roku ukazało się monumentalne dzieło Matthäusa Meriana i Martina Zeillera pod tytułem "Topografia Czech, Moraw i Śląska". Oprócz opisu tych ziem, zawierało ono również wiele rycin z widokami miast, m. in. Wrocławia, Legnicy, Świdnicy, Cieszyna, Kłodzka, a także ogólne mapy Czech, Moraw i Śląska. W dziele tym poświęcono także dwie strony miastu Świebodzin, wykorzystując m. in. informacje z wcześniejszych prac G. Brauna i J. Schickfusa.
[Świebodzin] w Księstwie Głogowskim położony i zwykle noszący łacińską nazwę Suebusium, przez Kromera zwany Suebodinum, to czasem Suebissena i Terra Suebuia, uważany był za stare miasto i przypuszcza się, że nazwę [swą] wziął od Swebów albo Szwabów[1]. W obrębie murów miasto nie jest szczególnie duże, ale przed obecną wojną[2] miało za wszystkimi trzema bramami rozległe przedmieścia. Przepływa przez nie strumień zwany Schwemme[3]. [Miasto] leży przy polskiej granicy za Odrą, 10 mil[4] na północ od Głogowa, na pięknej równinie i w nisko położonym miejscu. Posiada niepospolitą pszenno- żytnią glebę, dobre łąki i sady owocowe; stąd żywności wielka ilość i o zły[5] pieniądz zapewne nietrudno.
Duży kościół parafialny jest tutaj cenną budowlą, w całości murowaną, z okazałą wysoką wieżą, na której znajduje się dokładny mechanizm zegarowy z [własnym] zespołem dzwonów: wielkim, średnim i małym. Przed obecną wojną kościół został wewnątrz ozdobiony pięknym ołtarzem, kunsztowną amboną, równie dobrymi organami i czterema różniącymi się emporami oraz okazałą biblioteką; [...].
[Świebodzin] poza miastem ma również piękny, nowy cmentarz[6] w stylu lipskim, z alejkami i wieloma różnymi grobowcami dookoła. Murowana szkoła w mieście została zbudowana w roku 1604. Podobnie wart obejrzenia jest królewski dom[7] i zamek, jak również ratusz z dwiema wieżami[8]. Niedaleko Bramy Głogowskiej jest także dobrze utrzymana zbrojownia[9], a przed strzelnicą stał niedawno budynek bractwa kurkowego[10], może jeszcze [stoi]. Nadto w tych czasach wojennych nie można nic pewnego pisać o tego rodzaju sprawach.
Domy są najczęściej wykonane z drewna (i) wypełnione cegłami[11]. Wokół rynku i w kierunku Nowej Bramy mają one podcienia[12], tak, że można pod nimi przechodzić całkiem sucho, tak samo załatwiać sprawy i spacerować. Miasto ma silne bramy i mocne mury, na których [są] wielkie kamienne baszty, a pod nimi bagniste fosy. Tuż za zamkiem jest wielkie jezioro. Obok miasta znajduje się również winnica; o pół mili stąd rozciąga się las; tam gnieżdżą się czaple w wielkich stadach (i) tam pozyskuje się piękne pióropusze[13]. Znakiem miasta, zarządzanego przez radę [jest]: na białym polu, u góry dwie wieże i między tym szczyt, poniżej orzeł, ale śląski.
Doktor Jakub Schickfus, którego ojczyzną jest Świebodzin, powiada w obszernym opisie tego miasta (Kronika Śląska, ks. 4, rozdz, 27, s. 161)[14], że pełny obraz miasta bardzo wiernie oddany jest w nieśmiertelnym dziele Georga Brauna, czyli w Theatro urbium[15].
Margrabiowie z Brandenburgii kłócili się uparcie z Polakami o to miasto i to raz oni (margrabiowie), drugi raz Polacy je posiadali. Ostatecznie jest ono [w rękach] królów w Czechach, po tym jak oni niedawno Śląsk otrzymali z powrotem[16] i ustaliwszy granice z sąsiadami, wskazali je książętom głogowskim.
Po raz pierwszy wspomniano je w Roku Pańskim 1380. Właśnie wtedy zostało ono poddane księciu na Żaganiu[17]. Około roku 1625 posiadali tutaj starostwo von Knobelsdorffowie jako swój zastaw. W czasie wojen, szczególnie w czasach króla Macieja Korwina na Węgrzech, musiało ono wiele znieść; (i) potem to miasto, w czasie obecnej wojny, także żadna wrzawa nie ominęła, lecz było odwiedzane przez obie [walczące] strony. W roku 1522 i 1541 zostało ono niemal zupełnie wypalone[18]. We wspomnianym już roku 1541 zostało tu wprowadzone wyznanie augsburskie.
O innych zdarzeniach, atakach [złej] pogody i temu podobnych można przeczytać w wyżej przedstawionej Kronice Śląskiej.
Źródło: S. G. Knispel, Geschichte der Stadt Schwiebus, von ihrem Ursprung an, bis auf das Jahr 1763, Züllichau 1765, s. 311-312; tłumaczenie Włodzimierz Zarzycki
Źródło: M. Merian, Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae..., Frankfurt [nad Menem] 1650, s. 179-180; tłumaczenie M. Nowacki, J. Sobociński.
[1] Problem pochodzenia nazwy miasta od Swebów lub Szwabów był często podnoszony przez historyków niemieckich, aby udokumentować jej germańskie źródło.
[2] Chodzi o wojnę trzydziestoletnią (1618-1648).
[3] Tj. Pławnica, inaczej Struga Świebodzińska.
[4] 10mil = ok.70km.
[5] "Zły" czyli "zepsuty" pieniądz, tzn. pieniądz o zaniżonej zawartości kruszcu lub fałszywy.
[6] Chodzi o cmentarz ewangelicki założony w latach 1602-1607 na gruntach przekazanych miastu przez mieszczanina Baltena Heine przy obecnej ul. Świerczewskiego.
[7] Część mieszkalna (reprezentacyjna) zamku.
[8] Druga, północna wieża ratusza została rozebrana w 1827 r.
[9] Zbrojownia miejska mieściła się w baszcie przy obecnej ul. Parkowej.
[10] Stara strzelnica, zlokalizowana za murami miejskimi, istniała od 1451 r.
[11] Były to domy o konstrukcji szachulcowej (tzw. pruski mur).
[12] Do pierwszej wojny światowej większość domów podcieniowych w Świebodzinie zlikwidowano.
[13] Chodzi prawdopodobnie o jakiś rodzaj ozdób wykonywanych z ptasich piór.
[14] Mowa o dziele Jakuba Schickfusa „NewVermehrete Schlesische Chronica und Landes Beschreibung”, wydanym w Jenie w 1625 r.
[15] G. Braun, F. Hogenberg, „Civitates orbis terrarum”, tom V: „Theatro urbium”, Kölln [1600], s. 50.
[16] Prawdopodobnie chodzi tutaj o rok 1491, gdy Świebodzin znalazł się pod władzą Czech, po przejściowej zależności od króla Węgier Macieja Korwina; w 1508 r. miasto wraz z księstwem głogowskim zostało włączone bezpośrednio do Korony Czeskiej.
[17] Pierwsza pisana wzmianka o Świebodzinie pochodzi z roku 1302, natomiast w skład księstwa żagańsko-głogowskiego wszedł Świebodzin (ponownie) już w roku 1360.
[18] Mowa o dwóch wielkich pożarach, które zniszczyły prawie całe miasto.
Opracowanie Adam Gonciarz, Marek Nowacki.