Ostatnie lata Sióstr Boromeuszek od roku 1945 do końca ich posługiwania w Świebodzinie

Relacja S. M. Amandy Glombik

W dniu 23.I.1945 nadszedł rozkaz Oberfeldrata^[1]: „Rozwiązać wszystkie lazarety“. Wszystkich rannych transportowano na noszach lub samochodami na dworzec. Trwało to całą dobę, do 24. stycznia. My, siostry, miałyśmy również wyjechać, ale poprzednia siostra przełożona, droga s. Aurelia powiedziała: „Zostajemy.” W dniach 25. i 26. stycznia przywieziono nam kolejnych rannych, to był jeden jęk i płacz - nie było żadnego lekarza, który mógłby pomóc. Przywieziono około 360 ciężko rannych. Poprosiłyśmy księdza proboszcza Müllera, żeby przynajmniej duchową opieką otoczył chorych. Ksiądz proboszcz przybył ze swoim wikariuszem i przez cały dzień udzielali sakramentu chorych. Już pierwszego dnia zmarło 12 żołnierzy, zostali pochowani w zbiorowej mogile. 27. stycznia przybyli rosyjscy żołnierze i pytali, ile sióstr tu jest. Było nas 40 sióstr, musiałyśmy stawić się w gabinecie przyjęć, gdzie nam się starannie przyglądali. Zapytali jeszcze, ilu tu jest żołnierzy i poszli. Po południu wtargnęła horda rosyjskich żołdaków, zabierali chorym obrączki, zegarki, itp., rozbiegli się po całym szpitalu, zabrali zegarki także kapelanowi i niektórym siostrom. O godzinie 18.00, gdy właśnie udawałyśmy się na kolację, znów przyszli rosyjscy żołnierze wrzeszcząc: „Mniszki, macie natychmiast opuścić budynek”. Niczego nie wolno nam było zabrać, musiałyśmy wszystko pozostawić. Droga Matka powiedziała: „Starsze siostry pójdą do probostwa, młodsze do przedszkola“. Gdy szłyśmy przez ogród, strzelano za nami. Usiadłyśmy na ławkach i odmawiałyśmy różaniec. O godzinie 22.20 przyszedł rosyjski lekarz i rozkazał, by kilka sióstr poszło do chorych. Poszły siostry Amanda, Petrussa i Speciosa. Biedni ranni jęczeli z bólu. Dobrze, że miałyśmy świeczki, gdyż nie było światła. Rano poszłyśmy na Mszę św., resztę dnia spędziłyśmy przy rannych. O godzinie 17.00 nadszedł rozkaz komendanta: „Wszyscy chorzy mają być przeniesieni do szkoły“. Siostra Speciosa i ja poszłyśmy do szkoły, by zobaczyć, czy tam są jeszcze łóżka. Znalazłyśmy tylko kilka sienników; żołnierze Wehrmachtu wszystko zabrali. Wracałyśmy płacząc. Po drodze natknęłyśmy się na dwóch rosyjskich żołnierzy, którzy zapytali, dlaczego płaczemy? Powiedziałyśmy: „Mamy przenieść 300 rannych do szkoły, nie damy rady”. Żołnierze pocieszali nas i obiecali pomoc. O godzinie 23.00 podjechali samochodem i w ten sposób o 6.00 rano wszyscy żołnierze byli już przetransportowani do szkoły. W ciągu dnia pomagały nam siostry Orlanda, Leutbergis, Melisa i Petrussa. Rosyjski lekarz wywiesił na drzwiach wejściowych kartkę, więc nie rosyjscy żołnierze już nas nie nachodzili. Byłyśmy same z rannymi i miałyśmy spokój. Za to przez całe tygodnie nie kładłyśmy się spać. Zaraz po opuszczeniu naszego szpitala odeszło kilka sióstr. Kapelan, s. Aurelia, s. Sarkandra, s. Oresta i s. Almachia udały sie do Bomst (Babimost). Stamtąd jechał pociąg do Niemiec, więc kapelan, s. Sarkandra i s. Aurelia wyjechali. S. Oresta i s. Almachia pozostały w Bomst (Babimost), tamtejsze siostry zakonne uciekły, więc to one zajęły się opieką nad chorymi.

Jakoś na początku lutego siostry Priska, Edmara wraz z kilkoma innymi udały się na Mszę św. o godzinie 7.00. Były się już blisko plebanii, gdy pojawiło się nagle trzech rosyjskich żołnierzy, którzy zażądali od siostry Edmary zegarka. Ponieważ siostra nie miała zegarka, wszyscy trzej strzelili do niej. Z raną głowy osunęła się nieprzytomna na ziemię, pozostałe siostry pobiegły po księdza proboszcza, który udzielił jej ostatniego namaszczenia. Po Mszy św. pochowano ją w prześcieradle na podwórzu plebanii. Byłyśmy wstrząśnięte. Dwa dni później dowiedziałyśmy się od ludzi, że u okulisty zastrzelono siostrę Lybię. Chcieli zastrzelić dziecko lekarza, siostra Lybia broniła dziecka, więc ją zastrzelili. Została pochowana tam w ogrodzie, 18. lutego 1945 r.

My, jako siostry mówiące po polsku, mogłyśmy dalej zajmować się chorymi, ale ponieważ nie miałyśmy co jeść, chodziłyśmy do sklepów po żywność. 20. lutego jedna z sióstr mieszkających na plebanii obchodziła imieniny. Siostry poprosiły, czy mogą pójść na pół godzinki na plebanię, żeby złożyć życzenia. Ciężko mi było zostać samej przy rannych, ale ponieważ nie chciałam siostrom odbierać przyjemności, pozwoliłam im pójść. Poszły s. Speciosa, s. Orlanda, s. Petrussa, s. Leutbergis i s. Melisa. Po drodze natknęły się na dwie Ukrainki, które pół roku wcześniej pracowały u s. Orlandy. Te zapytały, dokąd siostry idą. Siostry odpowiedziały: „Do naszych drogich sióstr, na plebanię, będziemy tam od pół godziny do godziny”. Gdy siostry zbierały się już do domu, nadjechał samochód, wysiadło z niego 4 żołnierzy i te dwie Ukrainki, żołnierze powiedzieli: „Potrzebujemy 4 sióstr do opieki nad rannymi”. Jedna z Ukrainek wskazywała palcem, które siostry mają iść. Gdy zobaczyła to siostra Petrussa, ogarnęła ją zgroza, pobiegła więc do kuchni, wyskoczyła z okna na klepisko i ukryła się. Ksiądz proboszcz nie chciał puścić sióstr, ale siostra przełożona była zdania, że jeśli siostry mają się opiekować rannymi, mogą pojechać. Niestety, nasze drogie siostry już nigdy nie wróciły i sam Pan Bóg wie, co się z nimi stało. Tymczasem biedna siostra Amanda daremnie czekała przy rannych na powrót sióstr. Oprócz troski o ciężko chorych zamartwiała się o drogie siostry. Modliła się, płakała, w każdej wolnej chwili biegła do drzwi i nasłuchiwała, czy siostry nie wracają – wszystko nadaremnie. Dopiero rano przyszła siostra Lea i przyniosła mi Komunię św. Wówczas tez powiedziała mi, że przed Mszą św. zabrano obydwóch kapłanów. Ksiądz Proboszcz przekazał siostrze Lei cyborium, więc siostry mogły jeszcze przez dwa dni przyjmować Komunię św. Od 26. lutego do 10. maja nie miałyśmy ani Mszy św., ani Komunii św. Dopiero 11. maja miałyśmy znów to szczęście, że uczestniczyłyśmy we Mszy św. Wszystkich kapłanów z okolicy zabrano. O tym dowiedziałam się później od siostry Petrussy.

Około 27. lutego nadszedł rozkaz komendanta, żeby wszystkich rannych, a nie byli to tylko Niemcy, lecz także Włosi i Francuzi, oraz nas, siostry, wywieźć do Rosji. Zgłosiłyśmy to siostrze przełożonej, która mieszkała na plebanii. Wówczas nadszedł wspomniany już rosyjski lekarz i powiedział, że musimy opuścić Schwiebus (Świebodzin) o godzinie 14.00. Wszyscy mieszkańcy już opuścili miasto. Było jeszcze około 180 rannych; dałyśmy im całą żywność, jaką jeszcze miałyśmy. Znalazłyśmy dwukołowy wózek, posadziłyśmy w nim siostrę Helenę i opuściłyśmy Schwiebus. Siostra przełożona zdecydowała, że 10 najstarszych sióstr pozostanie w Märzdorf (Lubinicko), gdyż tam były wolne domy. Siostra Amanda udała się wraz z 19 siostrami dalej, aż do Keltschen (Kiełcze)^[2]. Tutaj zebrałyśmy się w najbiedniejszej chałupie, w jednej izbie i odmówiłyśmy różaniec prosząc o siłę i poddanie się świętej woli Boga, gdyż byłyśmy bardzo przygnębione i zniechęcone. Zastanawiałyśmy się, co z nami będzie? Jakiś Rosjanin powiedział nam, że mamy się rano zgłosić do komendanta. Tak więc rankiem siostra Amanda i siostra Petrussa udały się do komendantury. Komendant nakazał nam zająć się dużym gospodarstwem, w którym było 10 krów. Tego samego dnia przywieziono do nas otwartą ciężarówką 60 chorych na tyfus. Siostry Amanda i Theodora zajęły się pielęgnowaniem chorych. Już pierwszej nocy zmarło 10 chorych, pochowałyśmy ich w zbiorowej mogile.

We wsi nie było ludności cywilnej. Dlatego też siostra Philomena i siostra Libora prosiły ciągnących przez wieś uciekinierów, by tu pozostali, żebyśmy miały chociaż taką ochronę przed Rosjanami. Jako że pewnego razu przyszło do nas 10 oficerów, rozkazali nam ustawić się w szeregu, po czym jeden z nich powiedział „Będziecie rozstrzelane” . Uklękłam i błagałam, by nas oszczędzili, gdyż jesteśmy potrzebne chorym. Jeden z nich zerwał siostrze Joeli kornet z głowy i cisnął go na ziemię. Na szczęście odeszli.

Spośród uciekinierów zatrzymały się u nas 2 matki z dziećmi i to one zajęły się dojeniem krów. Siostra Petrussa gotowała, pomagała jej siostra Evangelista. Nie miałyśmy mąki, ale było ziarno. Siostra Joela wraz z innymi siostrami rozdrabniały ziarno na śrutę. Pomagałyśmy sobie nawzajem, jak tylko potrafiłyśmy. Chorym podawałyśmy kleik i herbatę. Po upływie 3 tygodni pozostało jeszcze 8 chorych na tyfus. Gdy ich stan zdrowia się poprawił, wyruszyłyśmy, by dołączyć do naszych sióstr. Na ulicy stał zakryty samochód, w nim było 2 rosyjskich żołnierzy. Gdy ich mijałyśmy, oni wepchnęli do samochodu siostrę Theodorę i siostrę Amandę. Gdy wołałyśmy o pomoc, nadbiegło jakieś dziecko. Poprosiłyśmy je, by pobiegło do pozostałych sióstr i sprowadziło je na pomoc. Przybiegły siostra Nerwina i siostra Eusebia, ale także i one zostały wepchnięte do samochodu. Samochód ruszył, a my nie wiedziałyśmy, dokąd nas wiozą; płakałyśmy i modliłyśmy się. Zawieźli nas do Züllichau (Sulechów) do rosyjskiego szpitala. Żołnierze ci byli lekarzami i chcieli nas do pomocy. Mówili, że nie musimy się bać. Dostałyśmy dla siebie jeden pokój, przed drzwiami stał na straży rosyjski żołnierz. Miałyśmy przychodzić do pracy o godzinie 7.00. Przydzielono nam obowiązki. Amanda miała się zająć salą operacyjną i gabinetem zabiegowym. Siostra Theodora poszła na oddział chirurgiczny, siostry Eusebia i Nerwina pielęgnowały chorych na oddziale wewnętrznym w barakach. Następnego dnia przybył ten sam żołnierz, który zerwał kornet siostrze Joeli, miał rękę złamaną w trzech miejscach. Założyłyśmy mu opatrunek tymczasowy, później założono mu gips. Gdy 11. maja obchodziłam srebrny jubileusz złożenia ślubów zakonnych, on przyniósł wielką sarnę z podziękowaniem, bo ręka dobrze się zrosła. 10. maja dowiedziałam się od jednego z polskich oficerów, że przybył jakiś kapłan. Siostra Amanda, która następnego dnia obchodziła srebrny jubileusz ślubów zakonnych, poszła spiesznie do niego i poprosiła o spowiedź i o Mszę św. Od tego dnia znów miałyśmy codziennie Mszę św. Tak troszczył się dobry Bóg w tych ciężkich czasach o potrzeby duchowe swoich oblubienic. Na jubileusz przybyły nawet siostry Ernesta, Juela i siostra Petrussa. Było bardzo uroczyście, śpiewałyśmy po niemiecku, jeden z polskich oficerów był ministrantem, jubilatka odnowiła święte śluby. Po uroczystości kościelnej wszyscy zebrali się na wspólnym śniadaniu. Ale zaraz później musiałyśmy znów udać się do pracy, gdyż przyjechały nowe transporty. Rosyjscy ranni byli odwożeni do Schwiebus (Świebodzin), my pielęgnowałyśmy polskich i niemieckich chorych. W jednym, z transportów przyjechał także nasz ksiądz Müller, na nogach miał drewniaki, więc dałyśmy mu buty. Jak on się ucieszył, gdy znów nas zobaczył! Po 8 dniach pojechał do Schwiebus do probostwa. A ponieważ nie mógł tam zostać, wyjechał do NRD i tam pracował w seminarium duchownym.

W sierpniu szpital przejęli polscy lekarze; rosyjscy wyjechali. Siostra Amanda i Theodora chciały wrócić do Schwiebus, by później ściągnąć tam także i inne siostry. Ale rosyjscy żołnierze nie wpuścili nas do szpitala. Wtedy siostra Theodora powiedziała do mnie: „Mój brat mieszka niedaleko stąd, w Betsche (Pszczew). Pojedźmy tam i odpocznijmy trochę.“ Gdy przybyłyśmy na miejsce miejscowy burmistrz bardzo się ucieszył i poprosił o zaopiekowanie się chorymi, gdyż nie było tam ani lekarza, ani żadnej siostry. Nic więc nie wyszło z naszego odpoczynku; miałyśmy bardzo dużo pracy, ponieważ doglądałyśmy także chorych w okolicznych wioskach. Po 5 miesiącach naszego pobytu siostra Theodora zachorowała na tyfus. Siostra Amanda pielęgnowała ją przez 5 tygodni, aż ta wyzdrowiała. Później pojechałyśmy do Trebnitz (Trzebnica).

Pod koniec maja sporo sióstr powróciło do Schwiebus i zabrały się za prace porządkowe w domu. Ale 29. czerwca wszystkie siostry ze Schwiebus, Keltschen (Kiełcze) i Märzdorf (Lubinicko) dostały nakaz opuszczenia kraju i zostały przewiezione do Niemiec. Siostrę Liborię i siostrę Philomenę wysłano do Neu Bentschen (Zbąszynek), by tam pielęgnowały chorych na tyfus. Siostra Philomena zaraziła się od chorych, ale nie dała tego po sobie poznać, dopiero na dzień przed jej śmiercią siostra Liboria dowiedziała się o chorobie – ale już było za późno. Chorzy zdrowieli, a siostra Liboria też się zaraziła. Powróciła do Schwiebus, tam została otoczona opieką i wyzdrowiała, a następnie pojechała jednym z transportów do NRF. Gdy miałyśmy wrócić do Trebnitz (Trzebnica), burmistrz wystawił nam pismo, by nikt nie ważył się odebrać nam naszego bagażu. W podziękowaniu za opiekę nad chorymi burmistrz dał nam bilet przez Posen (Poznań), Breslau (Wrocław) do Trebnitz (Trzebnica). Wreszcie byłyśmy znów w naszym macierzystym domu, ale tu panował smutek, jak wszędzie.

W styczniu 1946 siostra Amanda otrzymała przeniesienie do św. Jerzego w Breslau (Wrocław) na oddział położniczy. W marcu musiała odwieźć czcigodną Matkę Elisabeth i Matkę Nepomucenę do Görlitz. Jechałyśmy samochodem wypełnionym po brzegi workami z mąką. Do Görlitz przyjechałyśmy o godzinie 1.00 w nocy. Wysiadłyśmy i nie wiedziałyśmy, co dalej począć. Usiadłyśmy w korytarzu jakiegoś domu i czekałyśmy, aż zrobi się widno. Wówczas zapytałyśmy, gdzie mieszkają Boromeuszki, wskazano nam dom; dotarłyśmy tam o godzinie 7.00, akurat na Mszę św. Droga siostra przełożona Brigitta skontaktowała się z księdzem proboszczem Schulzem, on powiózł dalej drewnianym wozem nasze drogie przełożone. Ja miałam zaczekać, aż ksiądz proboszcz wróci. Wrócił i przywiózł pewną Urszulankę, którą ja zabrałam do Breslau (Wrocław). Na dworcu zatrzymano nas i przesłuchiwano, a ponieważ nie chciałyśmy odpowiadać na pytania, zamknięto nas w piwnicy, gdzie pozostałyśmy do godziny 4.00. Wreszcie o 5.00 mogłyśmy pojechać do Breslau.

Na początku sierpnia 1946r. ja i siostra Otylda dostałyśmy przeniesienie do Schwiebus. Do szpitala św. Józefa nie wpuszczono nas; poszłyśmy na plebanię. Stamtąd odesłano nas do naszego byłego przedszkola. Tu były już polskie siostry zakonne, od nich dostałyśmy materace. Łóżek nie było, a koce miałyśmy z sobą. Cieszyłyśmy się, że mamy przynajmniej dach nad głową. Następnego dnia udałyśmy się do burmistrza. Burmistrz poinformował nas: „Na razie w szpitalu są jeszcze żołnierze rosyjscy, musicie poczekać.” Wysłałyśmy telegram do Trebnitz. Za dwa dni przyjechała Matka Annuntiata i przeprosiła, mówiąc, że miała złe informacje. Dopiero po 12 dniach mogłyśmy wejść do szpitala św. Józefa. Klucze dał nam burmistrz. Teraz dojechały do nas jeszcze siostra Klarentia, siostra Spiria i siostra Porfiria. Spałyśmy na materacach rozłożonych na podłodze, nie było łóżek, ani żadnych innych mebli, dom był splądrowany, nie było ani jednego garnka, ani nawet jednej łyżki. Siostra Amanda chodziła pielęgnować chorych, żebyśmy miały za co się utrzymać. Pozostałe siostry zabrały się za sprzątanie, w poszukiwaniu naszych mebli chodziłyśmy także do innych lazaretów – niestety, bez rezultatu.

W szkole znalazłyśmy 3 łóżka, cała reszta została zabrana. Siostry pojechały do Bomst (Babimost) i stamtąd przywiozły sienniki, talerze i filiżanki. Gdy odwiedziła nas Matka Wikaria Annuntiata, dała nam 500 zł, żebyśmy znów mogły urządzić kaplicę, która podczas naszej nieobecności służyła jako sala taneczna. Pomalowałyśmy pomieszczenie. Pewien tutejszy stolarz, starszy pan, który pozostał w Schwiebus, pomógł nam w odtworzeniu ołtarza. Pod sceną znalazłyśmy stół i kilka innych elementów wyposażenia, więc stolarz zabrał się do pracy.

Siostra Amanda pojechała do czcigodnego księdza proboszcza do Bomst (Babimost), żeby wyprosić cokolwiek do naszej kaplicy. Otrzymała obrusy, 3 ornaty, 2 alby, humerały, 1 mszał, 1 kielich i 1 monstrancję. Od Matki Jutty z Blesen (Bledzew) otrzymała bieliznę kielichową i sprzęt liturgiczny. Za otrzymane 500 zł zamówiłyśmy obraz św. Józefa do ołtarza. W ciągu 6 tygodni pięknie urządziłyśmy na nowo kaplicę.

W październiku 1946r miałyśmy wielkiego gościa. Całkiem nieoczekiwanie przyjechał z Krakowa Jego Eminencja kardynał Sapieha i odwiedził nas wraz z Matką Wikarią Annuntiatą. Zwiedzili cały dom i znów po raz pierwszy miałyśmy Mszę św. Po śniadaniu odjechali. Jego Eminencja ksiądz kardynał powiedział nam: „Za trzy miesiące Caritas zorganizuje tu dom dla inwalidów.” W lutym 1947r. przysłano ze Szwajcarii całe wyposażenie: drewniane łóżka, krzesła, stoły, szafy, poduszki, koce i kołdry oraz płótno. Siostra Klarentia zabrała się za szycie. W międzyczasie naprawiono też ogrzewanie centralne. Z wizytą przybył Jego Ekscelencja biskup Karl Pękała z dyrektorem Caritas Ks. Józefem Majką i profesorem z Wrocławia. W lutym 1947 r. doszły do nas siostry Aniela, Elreda, Samina. Odeszły natomiast siostry Otylia i Porfyria, gdyż dostały przeniesienie. Caritas przysłał wielebnego Ks. Fr. Okońskiego jako Dyrektora Zakładu; odtąd miałyśmy codziennie Mszę św.

W roku 1947 miałyśmy urodzaj owoców, siostra Nicefora ususzyła na zimę 6 worków. Siostra Viatora zebrała również bardzo dużo pomidorów i kapusty. We wrześniu przybyła do nas siostra Wencisława, jako siostra przełożona, była jednak osobą bardzo chorowitą. Także wielebny ksiądz Dyrektor Okoński bardzo chorował na żołądek, więc inny kapłan zastąpił go na stanowisku dyrektora.

Relacja s. M. Ernesty (Hedwig Neumann)
(spisana dnia 18. listopada 1987 r. przez s. Diethildę w Dyhernfurth)

Podczas II. wojny światowej szpital w Schwiebus pełnił rolę szpitala wojskowego. Pod koniec stycznia 1945 r. ewakuowano z niego wszystkich żołnierzy. Tylko 4 lekarzy sztabowych miało pozostać w szpitalu do chwili wydania rozkazu opuszczenia miasta. Ponieważ w okolicy trwały walki, szpital znów szybko zapełnił się rannymi żołnierzami, wielu z nich miało odmrożenia. Coraz bliżej słychać było huk wystrzałów. Lekarze z niecierpliwością czekali na rozkaz. Znajdowali się w sytuacji bez wyjścia: jeśli bez rozkazu opuszczą lazaret, grozi im kara za dezercję; jeżeli natomiast dostaną się w ręce Rosjan, wówczas, jako niemieccy oficerowie nie mogli mieć żadnej nadziei. Postanowili więc odebrać sobie życie w położonej na uboczu wiosce. Poprosili siostry o poinformowanie rodzin, na wypadek, gdyby te ich szukały. Tak się jednak nie stało, siostry niedługo później same zmuszone były opuścić Świebodzin. Jaki był los lekarzy, nie wiem.

Po odejściu lekarzy przywieziono do szpitala pewnego majora z ostrą niewydolnością serca. Siostra Ernesta wraz z inną siostrą, której imienia nie pamiętam, zaaplikowały mu zastrzyki w serce. Major szybko przyszedł do siebie i zapytał o lekarzy. Następnie polecił swojemu adiutantowi (SS), by ten pojechał na dworzec i zarezerwował wagon dla wszystkich sióstr, chciał je w ten sposób uratować przed Rosjanami. Mówił, jak okrutnie obchodzą się oni z kobietami, które nie zdołają się przed nimi ukryć. Jednakże nigdzie nie można było znaleźć siostry przełożonej. Siostry podziękowały więc majorowi za życzliwość, nie skorzystały z możliwości ucieczki z miasta, a swoje miejsca ustąpiły matkom z małymi dziećmi. Poczucie obowiązku nie pozwoliło im wyjechać, w szpitalu byli przecież pacjenci wymagający opieki, także w mieście byli chorzy i starzy ludzie, o których należało się zatroszczyć. Majorowi spodobała się postawa sióstr, powiedział więc do siostry Ernesty: "Siostro, mam rozkaz wysadzenia miasta, ale nie uczynię tego ze względu na was, na waszą szlachetność". Po czym opuścił szpital. Najmłodsza z sióstr – s. Famiana Ocik – była bardzo przerażona, zdołała wyjechać ostatnim pociągiem, bez bagażu, zabrała ze sobą do torebki tylko kilka ciastek.

Do szpitala nieprzerwanie przybywali pacjenci: ranni żołnierze, ludność cywilna, Francuzi, Ukraińcy, Rosjanie. Gdy do miasta wkroczyły wojska rosyjskie, przejęły szpital dla swoich żołnierzy. Siostry musiały przenieść swoich pacjentów do szkoły, zupełnie do tego celu nieprzystosowanej. Same znosiły więc łóżka i niezbędne sprzęty z opuszczonych mieszkań. Do prowizorycznie urządzonych sal przeniesiono chorych. Do pomocy siostry miały 3 sanitariuszy. Siostry musiały także opuścić swoje mieszkanie, które znajdowało się w szpitalu. Ksiądz proboszcz zaoferował im pokoje na plebanii, ale tam było miejsce jedynie dla 22 sióstr. Siostry szukały więc schronienia u mieszkańców miasta. Siostra Edmara Komischke zamieszkała u starszego małżeństwa, które wymagało opieki (podobno byli to rodzice pewnej Boromeuszki). Siostra Aphrodisia udała się jako pielęgniarka do sąsiedniej wioski i w ten sposób oddzieliła się od pozostałych sióstr. Cztery czy nawet pięć sióstr pielęgnowało chorych w szkole (siostry Amanda, Ernesta, Melisa i 2 inne).

W dniu 3. lutego rosyjski żołnierz wdarł się do mieszkania małżeństwa, gdzie przebywała siostra Edmara. Coś do niej mówił, lecz ona go nie rozumiała. Gestem nakazał jej, by zdjęła fartuch. To mu jednak nie wystarczyło, przemocą próbował zedrzeć z niej habit. Wówczas siostra powiedziała: „Wolę, żebyś mnie zastrzelił!” Z furią odbezpieczył broń i strzelił siostrze prosto w skroń; nieszczęsna osunęła się na podłogę. Powiadomione o tym zdarzeniu siostry wyniosły ciało na desce i pochowały w ogrodzie plebanii.

Także siostry pielęgnujące chorych w szkole nie mogły czuć się bezpiecznie, Rosjanie nie dawali im spokoju. Francuzi starali się bronić zakonnic, jak tylko potrafili. Siostry żyły w nieustannym strachu. W końcu postanowiły dołączyć do pozostałych sióstr i pozostawiły w szkole samych sanitariuszy. Jednakże komendant kazał je znów sprowadzić i wywiesił na drzwiach gabinetu kartkę zakazującą Rosjanom wstępu - od tej pory żaden żołnierz nie przekroczył progu tego pomieszczenia. Za to w salach, gdzie siostry najczęściej przebywały pielęgnując chorych, były często narażone na zaczepki żołdaków. Żyjąc cały czas w napięciu i obawiając się najgorszego siostry przeniosły się w dniu 7. lutego na plebanię. Tylko siostra Amanda pozostała wraz z sanitariuszami i pełniła przy chorych nocny dyżur.

Będąc na plebanii siostry usłyszały pewnego dnia dochodzący z sąsiedniego pomieszczenia głos wielebnego księdza proboszcza, który prawie płacząc powtarzał: „nie, ja nie mam żony”. Słychać też było odgłosy zadawanych księdzu uderzeń. Nagle rozległ się huk wystrzału. Siostry Segulina i Ernesta, które władały językiem polskim, podążyły proboszczowi na pomoc. Na całe szczęście pocisk nikogo nie trafił, broń wystrzeliła sama, gdy żołnierz wymierzał księdzu ciosy. Na widok sióstr Rosjanin przestał bić. Siostry przeraziły się bardzo, gdy powiedział: „Da, da, zakonnice też kochamy“. Na szczęście siostry mogły się z nim porozumieć i udało im się go ugłaskać. Ale na tym nie koniec. Po godzinie przyszło 2 oficerów z Ukrainką ubraną w mundur (siostry znały ją, ostatnio z nakazu pracowała u nich w szpitalu). Zażądali 4 sióstr, rzekomo do pielęgnowania chorych. Wszystkie siostry musiały ustawić się w koło. Podchmieleni oficerowie świecili każdej w twarz latarką. Najpierw musiała wystąpić siostra Melissa. Jako drugą wyznaczyli siostrę Ernestę. Gdy świecąc latarką wybierali trzecią, siostra Ernesta przeczuwając zagrożenie wycofała się tyłem za siostry, wydostała się na korytarz i wyskoczyła przez okno sypialni księdza proboszcza. Upadła na śnieg przykrywający grubą warstwą otwór okna piwnicznego i ukryła się na węglu w najdalszym kącie piwnicy. Trzęsła się z zimna, a gdy po upływie dwóch godzin prawie straciła czucie w kończynach, odważyła się wyjść przez ten sam otwór. Najpierw długo nasłuchiwała i dopiero gdy się upewniła, że w budynku plebanii panuje cisza, odważyła się wejść. Tu dowiedziała się, że w podobny sposób umknęły dwie inne siostry – s. Parmenia i s. Eusebia – jedna skoczyła [przez okno] na ziemię, druga ukryła się w pokoju pod łóżkiem. Siostra Melissa pozostała, podobno sprawiała wrażenie, jak gdyby nie zdawała sobie sprawy z tego, co się dzieje. Wcześniej miała kilka razy powiedzieć, że chce umrzeć. Gdy oficerowie spostrzegli, że trzy siostry im się wymknęły, rozwścieczeni chcieli rozstrzelać pozostałe, ale w końcu w miejsce uciekinierek zabrali oprócz s. Melissy jeszcze s. Leutbergę, s. Orlandę i s. Spetiosę. Po godzinie Rosjanie chcieli ponownie przyjść po uciekinierki. Przerażone siostry spodziewając się śmierci odbyły, pomimo późnej godziny, spowiedź z życia. To samo uczyniły pozostałe siostry. Żadna nie położyła się spać tej nocy, czuwały modląc się. Oficerowie już nie wrócili, ale uprowadzone siostry też nie.

Dwa dni później ksiądz proboszcz pilnie poprosił siostrę przełożoną o pomoc jednej z sióstr znającej język polski, gdyż jakiś Rosjanin chciał odebrać żonie lekarza ich małą córkę. Siostra przełożona posłała 60-letnią siostrę Lybię. Siostra podążyła spiesznie do mieszkania lekarza i wyrwała żołnierzowi dziewczynkę ze słowami: „Miejsce dziecka jest przy matce”, po czym przekazała ją matce. Rozzłoszczony Rosjanin zastrzelił siostrę.

Gdy front przesunął się dalej na zachód mieszkańcy miasta a także i siostry rozpoczęły prace porządkowe. Grzebano ciała zmarłych i zabitych ludzi i zwierząt. Ludność cywilna grzebała ciała w mieście, siostry na okolicznych polach. W miejscu, gdzie leżały zwłoki, kopało się grób głęboki na 1 metr i składało w nim ciało. Siostra Ernesta nosiła zawsze przy sobie buteleczkę z wodą święconą; wodą skrapiała grób, odmawiała modlitwę i kończyła pochówek znakiem krzyża. Zauważył to żołnierz nadzorujący grzebanie ciał. Znalezione na polach ciała odwracał twarzami do góry i zakrywał oblicza zmarłych papierem lub kawałkiem płótna. Następnie wołał zakonnicę, by pokropiła każdy grób wodą święconą i zmówiła modlitwę, on sam w skupieniu salutował. W ten sposób siostra Ernesta mogła poznać także i dobrą stronę duszy rosyjskiego żołnierza.

Kilka dni później do sióstr przyszła po kryjomu pewna kobieta i zdradziła, że wczoraj pogrzebano ciała czterech katolickich sióstr (w odróżnieniu od protestanckich diakonis), ciała te były podobno poćwiartowane. Od tej chwili siostry nie miały już nadziei, że uprowadzone siostry powrócą. Siostra przełożona nie mogła sobie wybaczyć, że nie sprzeciwiła się wówczas Rosjanom.

Kończyła się żywność. Siostry musiały szukać gdzieś pracy, gdyż nie mogły wyżyć z prac dorywczych w Schwiebus. Siostra Senna zachorowała na tyfus i leżała w szpitalu. Pozostałe siostry małymi grupkami wędrowały w kierunku Züllichau. Siostra przełożona i kilka innych sióstr znalazły schronienie w jednej z okolicznych wiosek. Połowa sióstr dotarła do Keltschen (Kiełcze). Tu zatrzymały się w opuszczonym dworze. W młynie znalazły mąkę i ziarno. Siostry pracowały na polu, w zamian za to mogły piec tyle chleba, ile potrzebowały. Chleb i inne produkty zawoziły do sióstr rozproszonych w okolicy. Ten stan jednak też nie trwał długo. Siostra Filomena Gwozdz, która wraz z siostrą przełożoną i siostrą Abstraktą podążyła dalej do Bentschen (Zbąszyń), zachorowała na tyfus i tam zmarła.

Funkcjonujący już urząd zdrowia zatrudnił siostrę Amandę i siostrę Teodorę do przeprowadzenia wśród kobiet badań na kiłę. Wykryto ogromne ilości zachorowań. Dla chorych kobiet otwarto w Züllichau szpital i skierowano tam do pracy obie siostry wraz z jeszcze jedną – Eusebią. Praca ta łączyła się z wieloma wyrzeczeniami – całymi tygodniami siostry nie mogły uczestniczyć we Mszy św., nie miały też możliwości przyjmowania innych sakramentów. Pozostałe siostry błąkały się w rozproszeniu. Po długim czasie niektóre dotarły do Trebnitz (Trzebnica).

Z pomocą Matki Annuntiaty siostry Boromeuszki mogły ponownie podjąć pracę w Świebodzinie, w domu dziecka, który urządzono w naszej dawnej szkole gospodarstwa domowego. Siostrom z Trzebnicy pospieszyły z pomocą siostry Boromeuszki z Mikołowa. Jednakże po kilku latach z powodu braku sióstr rozwiązano tę filię.

List S. Amandy Othilda do S. Wikarii

List S. M. Aphrodisii Latzel do Matki Marynii

Spis Sióstr Boromeuszek posługujących w Świebodzinie
z dnia 18 maja 1941 r.

Krótkie życiorysy sióstr, które poniosły tragiczną śmierć w dniach od 3 do 9 lutego 1945 r. w Świebodzinie

Siostra Maria Edmara Komischke

Siostra Maria Speciosa Urbańczyk

Siostra Maria Leutbergis Stania

Siostra Maria Orlanda Striegan

Siostra Maria Melisa Pawlik

Siostra Maria Lybia Zaporowicz