wiebodzin, obecnie Schwiebus, Swebosin r. 1302, Swebozin 1319, Swibzin, Schwhyborchin 1329, Svebusin 1334, Swebesia 1335, Sweboczyn 1352, Schwibussem 1302, Schwibussen (w podrobionych dokumentach z r. 1251), Schebissen 1410, Swebusza 1474, Swebussa 1481, Swobodzyn 1493, miasto w Brandenburgii, stolica niegdyś ziemi świebodzińskiej, leży o 95klm. ku zachodowi od Poznania, 20klm na południe od Cylichowy i o 3klm. od jeziora Wilkowskiego, które rzeką Ołobokiem spływa do Odry, przy drodze żelaznej poznańsko-marchijskiej, między Zbąszyniem a Sternbergiem i przy trakcie z Skwirzyny do Szląska.

iasto jest siedzibą sądu okręgowego, 8296 mieszkańców (1327 katolików, 6880 protestantów, 89 żydów) 2 kościoły parafialne: katolicki i protestancki, stacja telegraficzna, stacja drogi żelaznej, gazownia, fabryki stearyny, maszyn i sukna, młyny parowe, browary, fabryki spirytusu i cegielnie. Słynne sukna świebodzińskie rozchodzą się do Holandyi, Szwecyi i Ameryki; 40 fabryk wyrabia rocznie za 10,000,000 mrk sukna. Czysty dochód z ha roli wynosi 18 mrk. Winnice uprawiane na najgorszej ziemi przynoszą rocznie w przecięciu 3000 mrk; w pobliżu znajdują pokłady węgla brunatnego, przynoszące do 200,000 mrk rocznie.

zieje pierwotne Świebodzina przedstawiają plątaninę domysłów. Średniowieczna pisownia tej osady naprowadza Niemców na ślad Swewów, których uważają mylnie za Szwabów; inni znów upatrują Świebodzin w osadzie Busine, którą według Dymytra zdobył roku 1015 Oldrzych, książę czeski, podczas gdy wojujący z Chrobrym cesarz Henryk II przeprawiał się przez Odrę pod Krośnem; mylne jest też mniemanie, jakoby Konrad mazowiecki nadał Świebodzin i okolicę Krzyżakom. Okolica ta była już wówczas gęsto osadzoną; Knispel, monograf Świebodzina, pomieszał tę osadę ze Zbąszyniem (Zbibansim, Zbibansyn), zachodzącym pod rok 1247; podrobiony dokument z datą 19 listopada 1251r., określający granice między dzierżawami polskiemi a zaborami niemieckiemi, wspomina drogę wiodącą z Landsberga do Świebodzina (Kod. Wielkop., I, n. 297). Księcia Konrada (+1273) mieni Annalista głogowski z XV wieku (Script. Rer. Siles., X,8) panem na Głogowie, Ścieniawie, Górze, Sprotawie, Żeganiu, Kożuchowie, Zielonej Górze, Krośnie, Świebodzinie (Swebis-busensis dominus), Cylichowie i innych miastach. Pierwszą pewną o Świebodzinie wiadomość znachodzimy pod rok 1302. Gniewomir, dziedzic Świebodzina, wystepuje między świadkami, obecnymi przy nadaniu Lubieniska, posiadłości cystersów paradyskich, prawem lennym w dożywocie Boguszowi de Wesenburch (Kod. Wielk., n. 849). W roku 1334 piszą się z Świebodzina Wojtuś i Peczko, świadkowie czynności odnoszącej się do Wyszanowa, własności tychże zakonników (Kod. Wielk., n. 1140). Peczko z Świebodzina przyrzekła następnego roku margrabiemu brandemburskiemu Ludwikowi, że mu wiernie służyć będzie, wyjąwszy atoli króla polskiego i księcia głogowskiego, za co margraf przekazał mu 10 kóp groszy na Rzepinie (Reppen) i nadał mu wieś Wysoką (Klauswalde, obok Riedel, Cod., 11, str. 97). Ten lub inny Pecz z Świebodzinabrał udział w pierwszej konfederacyi Wielkopolskiej, która na dniu 2 września 1352r. zawiązała się w Poznaniu przeciw nieprzyjaciołom króla (Kod. Wielk., n. 1313). Książęta szląscy Henryk i Przemysław dzieląc się obszarami, których nie posiadali, odstąpili w roku 1319 Świebodzin i zachodnią połąć Wielkopolski, od Kopanicy do Międzyrzecza, margrabiemu branderbuskiemu Waldemarowi w zamian za Żegań i Krośno; śmierć atoli margrafa zniweczyła ich zamiary (Kod. Wielk., n. 1012). Świebodzin był już wówczas miastem ; roku 1320 posiadał je Henryk książę głogowski, a około roku 1327 Władysław Łokietek. W roku 1329 oznajmia książę Henryk, że otrzymał Świebodzin i inne dzierżawy prawem lennym od Jana, króla czeskiego (Kod. Wielk., n. 1099). Świebodzin odpadł od Polski; pod panowaniem książąt szląskich i innych wchodził w skład księstwa głogowskiego, dzielnicy krośnieńskiej (pomn. Dz. Pol., III, 539, 570). W roku 1382 dnia 20 sierpnia książę Henryk na Żeganiu i Krośnie, przebywający w Świebodzinie, poświadczył, że bracia Smolkowie z Kiełpina (Koppin) ułożyli się co do Wyszynowa z cystersami paradyskimi (Kod. Wielk., n. 1801), którzy mając swe posiadłości rozłożone w 2 pogranicznych państwach, różne tu załatwiali czynności sądowe (Th. Warmiński, Paradies). Droga handlowa z Głogowy na Świebodzin do Landsberga łączyła suchą drogą Odrę z Wartą. Niebawem zasłynęły sukno i piwo świebodzińskie. W roku 1439 Abraham z Zbąszynia, sędzia poznański, z licznym pocztem zbrojnego ludu najechał pograniczne dzierżawy księcia głogowskiego Henryka, lecz doznał klęski i dostał się do niewoli; w czasie tej wyprawy napadł także na Świebodzin. Opis najazdu ma się znajdować w księgach kościoła miejscowego. Starostą świebodzińskim był na on czas Konrad Burkersdorf, około roku 1477 Jerzy von Lobin, 1490 Cercovicius, od roku 1558 poza rok 1614 Knobelsdorfowie: Sebastyan, Maksymilian i Jan Jerzy. Książę Henryk XI, ożeniony z Barbarą, córką Albrechta, Achilesem zwanego, kurfirsta brandenburskiego, panował od roku 1467 do 1476; po nim książę żegański Jan objął rządy nad Głogową, Kożuchowem, Sprotawą, Zieloną Górą i Cylichową (Script. Rer. Sil., X,10). Z Kożuchowa wypędził Jadwigę i Katarzynę, siostry Henryka, i wdowę po nim. Za panowania Henryka, w roku 1474 , wybuchła wojna polsko-węgierska. Podczas gdy król Kazimierz pustoszył ziemie szląskie w okolicy Opola, Brzegu Kluczborka i Oławy, oddział wojsk węgierskich pokusiwszy się o Głogowę, przeszedł przez Odrę i dotarł do Świebodzina, zkąd najeżdżał poblizkie dzierżawy polskie. W roku 1476 dnia 13 grudnia Świebodzianie po krótkiem wahaniu się złożyli księciu Janowi przysięgę nakazaną przez króla węgierskiego Macieja (Script. Rer. Sil. X). Następnego roku na dniu 13 czerwca oznajmia legat papiezki Baltazar de Piscia miastom Świebodzin i innym, nieważnym jest zapis księstwa głogowskiego na rzecz Barbary, wdowy po Henryku XI, ponieważ sporządzony został bez zezwolenia króla Macieja; również nieważną jest złożona Barbarze przysięga, ponieważ księżna za zwierzchnika swego uznała króla polskiego Władysława, wroga króla węgierskiego Macieja, i od niego uzyskać miała zatwierdzenie zapisu. Książę Jan uznawszy zwierzchnictwo Macieja, żąda wyklęcia tych, którzy mu nie chcą hołdować. Legat przeto grożąc klątwą, nakazuje posłuszeństwo Janowi, bez względu na złożoną Barbarze lub komu innemu przysięgę, z której w imieniu papieża uwalnia (Scr. Rer. Sil., I, 380-1). W sierpniu tegoż roku 1477 książę Jan zajął miasto Świebodzin z zamkiem, osadzając starostów i urzędników. Margraf brandeburski chciał z bronią w ręku poprzeć sprawę Barbary, ale starosta świebodziński rozbił wojska jego 14 grudnia tegoż roku (Scr. Rer. Sil.,X). Około tego czasu wszczęły się długoletnie spory między bernardynami śląskimi a polskimi o złożenie kustodyi w Świebodzinie, gdzie zakonnicy polscy z Kościana kwestowali od ustanowienia prowincyi polskiej około roku 1453 (Jan z Komorowa w Pomn. Dz. Pol., V). W roku 1481 Jerzy de Lapide w imieniu króla Macieja zatwierdził księcia Jana w posiadaniu Głogowy, Sprotawy, Kożuchowa, Zielonej Góry, Świebodzina i Cylichowy; roku 1482 król Maciej chciał zastawić Krośno, Cylichowy i Świebodzin margrafowi brandeburskiemu; układy odnośne nie przyszły do skutku, margraf bowiem chciał nabyć te dzierżawy na własność dziedziczną. Roku 1488 dnia 6 stycznia książę Jan wydając swe trzy córki za książąt kładzkich, zwołał do Głogowy szlachtę i reprezentantów miasta z księstwa swego i zażądał od nich, ażeby złożyli hołd nowożeńcom. Odmówiły mu tego Świebodzin i inne dzierżawy, ponieważ przed 6 laty przysięgały królowi Maciejowi. Jan przeczuwając, co ztąd wyniknie, w dniu 4 lutego tegoż roku wysłał żonę swoją z córkami, służbą i klejnotami do Świebodzina, dokąd i sam przybył w październiku tegoż roku po bezskutecznym oporze; potem udał się do króla polskiego, który mu odmówił swej pomocy. Tymczasem wojsko Macieja zajęło Głogowę, a następnie Kożuchów, Sprotawę i Zieloną Górę; ztąd posunęło się przez Krosno do Świebodzina, gdzie stanąwszy po Trzech Królach roku 1489, obsaczyło miasto, które poddało się na dniu 15 stycznia, a zamek w 2 dni potem. Księżnę Janową z dziećmi wyprawiono z miasta, dając jej glejt bezpieczeństwa (Scr. Rer. Siles.).

o śmierci Macieja, roku 1490, połączył korony czeską i węgierską Władysław Jagiellończyk, który pokonawszy współzawodnika i brata swego, Jana-Olbrachta, oddał mu prawem lennem księstwo głogowskie z Świebodzinem i inne dzielnice szląskie. Jan Olbracht objąwszy rządy polskie w roku 1492, udzielił Świebodzianom "poddanym swoim" następnego roku w Poznaniu, pozwolenie sprzedawania wyrobów sukiennych na łokcie podczas jarmarków odbywających się w Międzyrzeczu i Skwirzynie (Kod. Wielk., wyd. Racz., str. 191-192). Świebodzin wrócił następnie do korony czesko-węgierskiej, a potem dostał Zygmuntowi Jagiellończykowi na mocy związku braterskiego, odnowionego w roku 1499 dnia 20 lipca; gdy zaś Zygmunt wstąpił na tron polski w roku 1506, Władysław król czesko-węgierski umarł roku 1526, i nauka Lutra krzewić się zaczęła coraz dalej ku wschodowi, zrywały się stosunki pobratymcze Szląska z Polską, a Świebodzin z okolicą odpadł od dyecezyi poznańskiej. w roku 1510 za panowania króla Władysława, przystąpił Świebodzin do związku miast szląskich, zawartego celem obrony przeciw napaściom włóczącego się rycerstwa. Po śmierci Władysława przeszła z czasem korona czesko-węgierska z dzielnicami szląskiemi w dom Habsburgów. W roku 1534 pojawił się w Świebodzinie pierwszy zwiastun nauki Lutra Marcin Vechner, lecz wydalony z miasta, znalazł przytułek u dziedziców pobliskiego Szczańca; roku 1544 dnia 12 maja zgorzało miasto z kościołem i ratuszem; ocalały tylko zamek, brama i przedmieście głogowskie; drugi wielki pożar powstał dnia 1 października 1640 roku. W czasie wojny trzydziestoletniej kwaterowały tu kolejno oddziały wojsk cesarskich i szwedzkich. Od roku 1686 wcielony był Świebodzin z powiatem do elektoratu brandeburskiego na mocy zawartej z cesarzem umowy; roku 1694 wrócił do cesarstwa, a od roku 1742 skutkiem wojny szląskiej należy do państwa pruskiego.

owiat zwykle "ziemią świebodzińską" zwany, graniczył na wschodzie i północy z powiatem niegdyś poznańskim, dziś międzyrzeckim, od Brudzewa na Brójce pod Kaławę, i zagarniał obszary objęte na południu przestrzenią: Smardzew (Schmarse), Raków (Rackau), Rosin (Rissen), Darnawa (Darnau), Skąpe (Skampe), Steinbach, a na zachodzie Niedźwiedź (Niedewitz), Heinersdorf, Wutschdorf, Lubrza (Liebenau), Staropole (Starpel). Chrobry zakładając biskupstwo w Lubuszu, był panem ziemi lubuskiej, graniczącej na wschodzie z dzielnicą poznańską i rozciągającej się na zachód po obu brzegach Odry od zgięcia jej ku północy pod Szydłowem (Schiedlow) aż ku ujściu Warty. Tej ziemi część południowo-wschodnia pozostała przy biskupstwie poznańskiem, które założył Mieczysław I. Ziemia lubuska, obejmująca obszary świebodzińskie, wchodziła w skład państwa polskiego aż do roku 1163; w tym czasie oddali ją synowie Krzywoustego książętom szląskim, z wyjątkiem Lubusza, który jeszcze w roku 1209 był w posiadaniu Władysława Odonicza, a około roku 1218 w dzierżawie dożywotniej Laskonogiego. W roku 1249 Bolesław Łysy, książę szląski, sprzedał część ziemi arcybiskupowi magdeburskiemu, a drugą margrafom brandeburskim, którzy uzyskawszy roku 1336 część arcybiskupią, utworzyli na prawem porzeczu Odry część południową i. zw. Nowej Marchii (Kod. Wielkop., IV, str. 355). Lubuszanie, należący do plemion łużycko-lechickich, mieszali się i zlewali na wschodzie z Polanami; odnośnej granicy pod względem etnograficznym dziś odtworzyć nie podobna. Łużyczanie, w późniejszem tej nazwy znaczeniu, nie istnieli na prawem porzeczu Odry. Zajęcie ziemi świebodzińskiej przez książąt szląskich i wcielenie jej do dzierżaw łużycko-szląskich przyczyniło się do policzenia tej ziemi z ich mieszkańcami do Łużyc i Łużyczan. Owóż, na wschodnim pograniczu ziemi lubuskiej i na przeciwległych mu, zachodnich kresach dzielnicy poznańskiej powstał z biegiem czasu powiat świebodziński, w określonych powyżej granicach, ulegających różnym drobnym zmiano. Henryk Brodaty posiadłszy ziemię lubuską i krośnieńską, wdzierał się od zachodu i od południa do dzierżaw polskich. Okolica Świebodzina stała się wskutek uroszczeń jego ziemią sporną. w roku 1223 panował tam wspomniany książę, skoro cysterkom trzebiańskim nadał wieś Łęki w pobliżu Świebodzina, w ówczesnej dzielnicy krośnieńskiej, z jeziorem Niedźwiad (Mednad, później Meczwecz) i skoro zatwierdził drugie podobne nadanie: komes Przybysław odkupił wieś Sarnowo (Ołobok, Muchlbock), którą brat jego Dzierzysław (Dirzek), syn Gosława, był sprzedał Witosławowi, dziekanowi poznańskiemu, i darował połowę tej wsi cysterkom trzebińskim; za drugą zaś połowę Sarnowa wziął w zamian posiadłość Jana, syna Marcina, na Powidzku. Książę do obu wsi (Sarnowo i Łuki), które własnym kosztem osadzać będzie na prawie niemieckiem, dorzucił dochody z Węgrzynic (Altbrachtsdorf, dziś Ulbersdorf, na południowy-zachód od Świebodzina), i tym sposobem rozpoczął w ziemi świebodzińskiej dzieło stopniowego niemczenia ludności za pomocą klasztorów i przeistaczania odwiecznych nazw. I jakby na przekorę Brodatemu sfałszowano w 2 wieki później, w założonym przez niego klasztorze trzebnieckim, dokument z jego pieczęcią i zmyśloną datą 11 lipca roku 1207, który wydobywa z niepamięci nazwy polskie następujących, nadanych klasztorowi w ciągu XIII wieku włości: Ołobok (Melbok, Muchlbock), Chociule (Koczule, Kulschlau), Rudgerzowicze (Rudgersdorf, Riegersdorf), Darnawa (Dornawa, Dornau), Radoszyn (Radoschino, Renczeyn, Rentschen), Skąpe (Scampey, Skampe), Łęki (Lanke, Lanken), Międzylesie (Meczylosse, Metwald, Mittwalde), Rokitnica (Rogytnicze, Schonwald, Schoenfeld), Węgrzynice (Wangrunicze, Olbrachczdorf, Ulbersdorf), Krzyżowa (Lichtenwalde) i Padłagóra (Steinbach, na południowy-zachód od Świebodzina, nie dzisiejszy Padligar nad Obrzycą), tudzież następujących jeziór: Niedźwiad (Mednad, Meczwecz), Sarnowskie (Sarnowo), Łęki (Lenky), Trzebiech (Trzebechowo, Treboch) i Borów (Borow) - (Cod. Dipl. Sil., VII, 124). Wszystkie te osady o jeziora leżą w ziemi świebodzińskiej; na własność cystersek trzebnickich przeszły między rokiem 1223 i 1267; sfałszowanie dokumentów odnosi się jedynie do daty, która w tym wypadku może świadczyć miała o prawnem posiadaniu tej ziemi przez Henryka Brodatego. Książę ten powołując się w roku 1234 na nieznane nam bliżej nadanie Laskonogiego, zawarł za pośrednictwem biskupa poznańskiego i gnieźnieńskiego z Odoniczem umowę, na mocy której zastawił mu ziemie rozciągające się na północ i na wschód od Warty, z zamkami Nakło, Ujście, Czarnków, Wieleń i Drzeń (Kod. Wielk., n. 168). Tym sposobem opanował Brodaty znaczną część Wielkopolski, utwierdzając się w posiadaniu ziemi świebodzińskiej.

roku 1230 komes Bronisz oddaje swe dziedzictwo Gościkowo, później Paradyżem przezwane, i inne włości cystersom dla założenia klasztoru, a w roku 1234 Henryk Brodaty potwierdza to nadanie; w roku 1236, gdy już stanął klasztor, komes Przybigniew darował mu Rusinowo (Rinnersdorf) w pobliżu Świebodzina. Tegoż roku Władysław Odonicz przyjął klasztor paradyski pod opiekę, zaś roku 1240 Bolesław Łysy. Za przykładem Przybigniewa poszli inni, jak na przykład Bodzęta i Janusz. Pierwszy oddał klasztorowi Lubrzę (Liebenau), drugi Lubienisko (Merzdorf); do tych darów dorzucił tegoż roku Przemysław I wieś Paklice; roku 1263 Jarost zamienił Grodziszcze (Graeditz); roku 1304 Zbilowit sprzedał Staropole (Starpel), a wojewodzie poznański darował wieś Łążek (Lugau); później przybyły klasztorowi Glińsko (Leimnitz), Nowawioska (Neudierfel) i Nobliżyce (Oppalewitz). Wszystkie te wsie, krom Paradyża leżą w ziemi świebodzińskiej. Opat paradyski maił w tym powiecie pierwszy głos i pierwsze zajmował miejsce (o stosunkach klasztoru i opatów do rządów pogranicznych czytaj "Urkund. Gesch. d. ehem. Cisterc. Kl. in Paradies von Dr. Theodor Warmiński", 1886, Meseritz). W ręku szlachty okolicznej pozostały tylko: Szczaniec (Stentsch), Dąbrówka (Klein Dammer), Wilkowo (Wilkau), Mostek (Moeschten), Rzeczyca (Rietschuetz), Myślęcin (Muschten), Niedźwieź (Niedowitz), Wytyń (Witten, Bytyń?) i niektóre inne włości, których nazw pierwotnych nie można było wyśledzić. Po śmierci Henryków szląskich, Brodatego w roku1238 i Pobożnego w roku 1241, odzyskiwała Wielkopolska swe ziemie na zachodzie. Między rokiem 1246 i 1319 panowali tu książęta wielkopolscy. W tym okresie dopiero pojawia się w dokumentach Świebodzin, od którego nazwano tę ziemię. Po roku 1329 odpadły od Polski z Świebodzinem Lubrza i Cylichowa. Powiat świebodziński wchodził z kilkoletnią przerwą w skład księstwa głogowskiego aż do roku 1742; w tym czasie dostał się pod panowanie pruskie; przydzielony następnie do powiatu cylichowskiego, tworzy obecnie część składową powiatu cylichowsko - świebodzińskiego (Zuellichau-Schwiebus) w prowincyi brandeburskiej. Por. A. Kniepel, "Geschichte der Stadt Schwiebus".

---