Co dalej z ratuszem i starĂłwkÂą ÂświebodziĂąskÂą? - odchylony od pionu budynek ratusza pĂŞka, zleciaÂł gzyms i poszerza siĂŞ rysa. Zaniedbana i brudna StarĂłwka aÂż woÂła o porzÂądki i remont. Przy piĂŞknie odbudowanych (z zachowaniem dawnego wystroju budowlanego) gmachach bankĂłw, do ktĂłrej to odbudowy miasto nie doÂłoÂżyÂło grosza, brudne i popĂŞkane domy w Rynku, przy ul. WaÂłowej, przy fosie miejskiej, jedyny zachowany dom z podcieniami w Rynku, stare kamienice przy ul. l Maja, Dworskiej, Bramkowej, zdezelowane schody w stronĂŞ ul. MÂłyĂąskiej. MoÂżna wyliczaĂŚ i wyliczaĂŚ.

A tymczasem budujemy sobie luksusowy basen, jakby to byÂło najpotrzebniejsze. Wokó³ peÂłno jezior, wszĂŞdzie blisko - a tu „ojcowie" miasta + ZarzÂąd + burmistrz - na si³ê chcÂą nas kÂąpaĂŚ.
JeÂśli juÂż - to mogÂą nas woziĂŚ do Polkowic, ewentualnie do Leszna, ktĂłre chĂŞtnie przyjmÂą nowych klientĂłw, gdyÂż borykajÂą siĂŞ z szalonymi trudnoÂściami finansowymi. Czy tych milionĂłw, „wrzuconych do wody" nie moÂżna przeznaczyĂŚ na ratowanie ginÂących zabytkĂłw, zwÂłaszcza Ratusza?
Kilka s³ów danych technicznych, wynotowanych z ZeszytĂłw Lubuskich „Miasta Âśrodkowego Nadodrza" (Historia zapisana w zabytkach) autor StanisÂław Kowalski - Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona GĂłra 1994: „...poÂłoÂżony w Âśrodkowej partii dawnego rynku, nieco bliÂżej pierzei poÂłudniowej, kubatura 11.430 m3, pow. uÂżytkowa 1.860 m2, budowla zaÂłoÂżona na planie prostokÂąta (29,6x23,3 m). Tych danych technicznych jest bardzo duÂżo i nie bĂŞdziemy ich wyliczaĂŚ, dla nas waÂżniejsza jest historia i funkcje Ratusza. A oto one:

RATUSZ

Obecna architektura ratusza wystawia mu póŸn¹, XIX-wieczn¹ metrykê. O jego dawnym rodowodzie œwiadcz¹ zachowane we wnêtrzach elementy architektoniczne. W piwnicach (kawiarnia) i na parterze (muzeum) ogl¹daÌ mo¿emy gotyckie sklepienia gwiaŸdziste (XV w.), a w dwóch pomieszczeniach wie¿y sklepienia kryszta³owe (pocz¹tek XVI w.). Najstarsze, prawdopodobnie XIV-wieczne jest kolebkowe sklepienie z gurtami zachowane w piwnicy œrodkowego segmentu. Trzy wyodrêbnione dachy dwuspadowe nakrywaj¹ce ratusz odpowiadaj¹ ukszta³towaniu, jakie istnia³o ju¿ od XV wieku. Stanowi ono ilustracjê stopniowego powiêkszania siedziby w³adz miejskich. Najpierw by³ to ma³y budynek, odpowiadaj¹cy jednemu z trzech obecnych segmentów. Móg³ powstaÌ ju¿ w XIV wieku, gdy¿ o radnych jest wzmianka z 1397 roku, a o burmistrzu z roku 1418. Na mocy zarz¹dzeù administracyjnych od 1654 roku radnymi mogli byÌ tylko katolicy, natomiast od 1742 wy³¹cznie ewangelicy.
Brak udokumentowania nie pozwala uÂściÂśliĂŚ czasu Âśredniowiecznej rozbudowy ratusza.

ObecnoœÌ gotyckich sklepieù w pomieszczeniach ca³ego obiektu wskazuje, ¿e dzisiejsze rozmiary posiada³ ju¿ przed po¿arem w 1541 roku. Przy odbudowie po tym zniszczeniu zachowane zosta³y gotyckie szczyty schodkowe. Gotycki ratusz mia³ zapewne wie¿ê stra¿nicz¹. Teraz dobudowano druga, zegarow¹, a obie zwieùczono renesansowym krenela¿em. W czasie wojny trzydziestoletniej - podobnie jak ca³e miasto - podupad³ tak¿e ratusz. Przy odbudowie obie wie¿e po³¹czone zosta³y gór¹ drewnianym pomostem. Zarysowane wczeœniej mury pó³nocnej wie¿y w XIX wieku zaczê³y groŸnie pêkaÌ. Z obawy przed katastrof¹ w 1827 roku zosta³a rozebrana. Wtedy te¿ ukszta³towano zachodni¹ elewacjê z neorenesansowymi szczytami. Dalsze przeobra¿enia architektury zewnêtrznej, które przyoblek³y ratusz w istniej¹c¹ do dziœ neorenesansow¹ szatê, mia³y miejsce w 1859 roku. Wgl¹d w starsze warstwy wielowiekowej budowli umo¿liwiaj¹ dostêpne pomieszczenia. W muzeum, bibliotece i kawiarni, gdzie przetrwa³y gotyckie sklepienia, mo¿emy podziwiaÌ dzie³o œredniowiecznych muratorów, ich techniczny kunszt, a tak¿e estetyczne wyczucie i wra¿liwoœÌ na piêkno.

WARUNKI GRUNTOWE l FUNDAMENTY

Obiekt nie posiada Âław fundamentowych we wspó³czesnym rozumieniu. Mury piwniczne schodzÂą dalej w grunt i sÂą jednoczeÂśnie fundamentem. NaleÂży zaznaczyĂŚ, Âże przed adaptacjÂą pomieszczeĂą piwnicznych na kawiarniĂŞ (w latach 1967-1970) dokonano obniÂżenia poziomu posadzki o okoÂło 80 cm. Nie istniejÂą Âżadne dokumenty informujÂące szerzej o wykonanych pracach. Nie stwierdzono, aby powyÂższe roboty wpÂłynĂŞÂły niekorzystnie na stan murĂłw piwnicznych i sklepieĂą, chociaÂż od tego czasu upÂłynĂŞÂło okoÂło 30 lat. W roku 1986 w ramach badaĂą geologicznych wykonano odkrywki fundamentĂłw ratusza. Wynika z nich, Âże posadowienie murĂłw zewnĂŞtrznych znajduje siĂŞ 60-80 cm poniÂżej posadzki piwnic. WedÂług danych z dnia 25.11.1986 r. nie stwierdzono wody gruntowej do poziomu 3,10 m p.p.t. Z badaĂą geologicznych przeprowadzonych w listopadzie 1996 r. wynika, Âże sÂączenie wody gruntowej wystÂąpiÂło na rzĂŞdnej 2,5—4,5 m p.p.t. Lustro wody stabilizuje siĂŞ na wysokoÂści 3,4-3,55 m p.p.t. (posadowienie fundamentĂłw 3,10 m p.p.t.). Z analizy powyÂższych danych wynika, Âże obiekt posadowiony jest powyÂżej zalegania wĂłd gruntowych. SÂączenia wĂłd gruntowych pojawiajÂą siĂŞ na poziomie obniÂżonej posadzki piwnicy (2,5 m p.p.t.) ale stabilizuje siĂŞ metr niÂżej. MajÂą wiĂŞc swoje ustabilizowane miejsca spÂływu w g³¹b gruntu. W tej sytuacji jakakolwiek ingerencja w grunt przy murach fundamentowych moÂże spowodowaĂŚ sprowadzenie wĂłd przesÂączajÂących bezpoÂśrednio pod fundamenty. Nie moÂżna wykluczyĂŚ (co sugerujÂą badania) niewielkiego podtapiania obiektu nieszczelnÂą instalacjÂą kanalizacyjnÂą. NaleÂży przyj¹Ì zasadĂŞ, Âże wszelkie prace ziemne przeprowadzane w obrĂŞbie rynku naleÂży przeprowadzaĂŚ rĂŞcznie, zwracajÂąc uwagĂŞ na istniejÂące instalacje. szczegĂłlnie te, ktĂłrych pochodzenie i przeznaczenie trudno ustaliĂŚ.

FUNKCJE

Pierwotnie siedziba w³adz miejskich (burmistrz, rada) tzw. kuria senioralna; czêœÌ pomieszczeù do dziœ zachowa³a taki charakter. Parter budynku (sieù) pe³ni³ równie¿ funkcjê hali targowej i by³ miejscem, gdzie przechowywano wagê miejsk¹ i wagê do we³ny (dowód pozycji, bujnie rozwijaj¹cego siê od XV w. w mieœcie sukiennictwa). W piwnicach, po przebudowie z roku ok. 1550, znajdowa³a siê winiarnia miejska, w³aœciciel winiarni by³ równoczeœnie zaprzysiê¿onym mistrzem wagowym. Wagê we³nian¹ zlikwidowano w latach 1728/30, w zwi¹zku z wybudowaniem nowego, specjalnie do tego celu budynku. Jedna z wie¿ (stra¿nicza) pe³ni³a funkcje obserwacyjne na wypadek po¿aru lub innego niebezpieczeùstwa, druga by³a wie¿¹ zegarow¹ (zegar z oryginalnym mechanizmem); ju¿ od XVIII w. tak¿e siedziba apteki, rady miejskiej (do roku 1905), a od roku 1922 - kawiarni miejskiej. Od koùca XIX w. górny poziom wie¿y pe³ni³ funkcjê wie¿y widokowej.
Po I wojnie œwiatowej wiêkszoœÌ pomieszczeù na I piêtrze to biura magistratu, natomiast na parterze znajdowa³y siê: kasa oszczêdnoœciowa (do 1937 r.), biuro podatkowe, posterunek policji i mieszkanie dozorcy; w piwnicach - winiarnia i, w okresie II wojny œwiatowej - schron.
Po roku 1945 siedziba administracji lokalnej, biblioteki miejskiej, urzĂŞdu stanu cywilnego i, od poczÂątku lat 70, muzeum regionalnego, a w piwnicach - kawiarnia „Gotycka". Po reformie samorzÂądowej (1990 r.) takÂże siedziba rady miejskiej.

HISTORIA

Pocz¹tkowo, prawdopodobnie, drewniany: zbudowany zapewne w XIV w. (niepewny przywilej ks. Henryka VIII z roku 1395) lub na prze³omie XIV i XV w. - symbol ukszta³towanego samorz¹du miejskiego. Pierwotnie - gotycki, murowany, dwutraktowy (trakt pionowy i œrodkowy), nakryty sklepieniami kolebkowymi z kamieni ³upanych w piwnicach i, prawdopodobnie, w partiach wy¿szych. Po po¿arze z roku 1541 (12.05) odbudowany w stylu renesansowym, w znacznym stopniu ceglany. Dodano wówczas trzeci trakt - po³udniowy i, od strony zachodniej, dostawiono dwie, wysmuk³e wie¿e - stra¿nicz¹ i zegarow¹, pierwotnie okr¹g³e lub oœmioboczne, po³¹czone gór¹ drewnianym pomostem. Ju¿ wówczas dwukondygnacyjne wnêtrze, w oparciu o konstrukcje gotyck¹, przebudowano w stylu renesansu germaùskiego (ok. 1550. jak wspominaj¹ dawni kronikarze miasta - przy udziale mistrza budowlanego z Italii, sprowadzonego z polecenia cesarza Ferdynanda I). Wyposa¿ono pewn¹ czeœÌ sal w piêkne, wzorowane na póŸnym gotyku, ceglane sklepienia gwiaŸdziste. W XVII w. po wojnie 30-letniej stan budowli bardzo podupad³, nastêpnie - czêœciowo go przebudowano, a od strony pó³nocnej dostawiono do budynku 16 sklepów rzeŸnickich i straganów konstrukcji szachulcowej, krytych dachówk¹ (pó³. XVII w.). Kolejne, znaczne przebudowy w XIX w., w roku 1827 ze wzglêdu na bardzo z³y stan, rozebrano wie¿ê pó³nocn¹, jednoczeœnie przebudowuj¹c szczyt zachodni (trójk¹t naczó³kowy i pionowe pilastry), nastêpnie - do wysokoœci trzeciej kondygnacji, obudowano wie¿ê po³udniow¹, nadaj¹c jej kszta³t prostok¹tny, zmodernizowano tak¿e elewacjê wschodni¹.
Od roku 1859 trwa³y dalsze prace modernizacyjne strony zewnêtrznej, naro¿a i elewacjê zachodni¹ ozdobiono g³êbokim boniowaniem, wie¿a uzyska³a neogotycki wystrój, dziêki krenela¿owym ko³nierzom obu, nowych czêœci szczytowych, wyburzono tak¿e szachulcowe sklepy rzeŸnickie od strony pó³nocnej (1854 r.).
Prawdopodobnie równie¿ wówczas dostawiono do naro¿nika po³udniowo-wschodniego kwadratow¹ przyporê. Po I wojnie œwiatowej znacznie przebudowano wnêtrze, adaptuj¹c je na cele administracyjno-biurowe, za³o¿ono wówczas ogrzewanie wodne, zlikwidowano czêœÌ zabytkowych sklepieù w czêœci po³udniowo-wschodniej, po³o¿ono parkiety, urz¹dzono salê posiedzeù z sufitem kasetonowym, zamontowano zegar elektryczny, maszt flagowy i syrenê elektryczn¹ na wie¿y.
Po po¿arze w roku 1936/37 ponownie przebudowano wnêtrze (hali), a obiekt zosta³ wpisany do rejestru zabytków, w roku 1958 odnowiony, przy okazji remontu wnêtrza, elewacje, nastêpnie w latach 1967/70 odrestaurowano piwnice i odnowiono czêœÌ wnêtrz. Ostatnio w roku 1992 zrekonstruowano sklepienie krzy¿owo-¿ebrowe w jednej z sal parteru (trakt po³udniowy) i zabezpieczono dach.