Schlichtingowie w Rzeczycy
¦wiebodziñska Gazeta Powiatowa
Wydanie 4 [112] kwiecieñ 2001 r.
Pierwsze wzmianki o Rzeczycy
Nie wiemy prawie nic o pocz±tkach Rzeczycy, choæ na podstawie danych ko¶cielnych mo¿emy s±dziæ, ¿e miejscowo¶æ ta istnia³a ju¿ przynajmniej w XIV stuleciu. Znamy bowiem u zarania wieku nastêpnego kilka faktów mówi±cych o tamtejszym ko¶ciele parafialnym, jego uposa¿eniu i przywilejach („Richardivilla"). Istnia³ równie¿ w okolicy m³yn wodny, nazywany ma³ym, dzier¿awiony przez mieszczan ¶wiebodziñskich, a zobowi±zany na podstawie przywileju ks. Wac³awa z roku 1418, do dostarczania okre¶lonej ilo¶ci zmielonego zbo¿a na rzecz miasta. Przywilej ten rozszerzy³ ks. Henryk XI w roku 1469, nakazuj±c nieodp³atny przemia³ ziarna, pochodz±cego z upraw miejskich (Nowacki 1964; Knispel 1765; Zerndt I).
Pierwszym odnotowanym w³a¶cicielem Rzeczycy by³ Hans v. Nostitz, przez wiele lat wierny stronnik ksi±¿±t ¿agañsko-g³ogowskich i w latach 1491 (1495)-1509 starosta okrêgu ¶wiebodziñskiego. Byæ mo¿e otrzyma³ on dobra rzeczyckie jako grunty pozostaj±ce nadal w dyspozycji w³adców ksiêstwa (Sinapius 1720). Von Nostitzów zast±pi³a w Rzeczycy, w bli¿ej nieznanych okoliczno¶ciach, ale na pewno jeszcze w pocz±tkach XVI wieku, rodzina v. Schlichting. W otoczeniu lasów i na skraju doliny, na cyplu wchodz±cym w wody J. Lubinickiego zbudowali oni dobrze umocniony zamek, odciêty od l±du mostem zwodzonym (J. v. Roy 1975).
Herb rodziny Schlichting
Spolszczona linia Schlichtingów
Schlichtingowie (w brzmieniu spolszczonym - Szlichtyngowie) to stara szlachta pochodz±ca z ks. Anhalt, od dawna posiadaj±ca maj±tki na ¦l±sku. Trwa³ymi jej gniazdami rodowymi w XV wieku by³y miejscowo¶ci Bucze, Gry¿yna (do po³. XVII w.), a potem Toporów, Kosobudz i Staropole (w XVI w.). Pierwszymi natomiast znanymi z imienia byli m.in. Jan, w³a¶ciciel w roku 1412 Gór oraz Kaspar, który w 1477 r. kupi³ Radowice k. Sulechowa, a nastêpnie Jeziory, Ojerzyce (utrzymane przez boczn± liniê do pocz. XVII w.) i interesuj±c± nas Rzeczycê. Jego syn, równie¿ Kaspar, absolwent uniwersytetu we Frankfurcie, tytu³uj±cy siê „z Jezior", uchodzi³ za w³a¶ciciela Opalewa, Kupienina, Kêpska oraz Witynia. Ws³awi³ siê wraz z bratem Friedehelmem z Toporowa darowizn± na rzecz przytu³ku dla biednych w ¦wiebodzinie (1527) oraz, niestety, zabójstwem mieszkañca Nied¼wiedzia - Matza Welkera, po którym wdowie i jego dzieciom, na mocy wyroku s±du dworskiego z roku 1530, musia³ ufundowaæ odpowiednie uposa¿enie pieniê¿ne (Zerndt II). Uwa¿any jest on równie¿ za protoplastê wszystkich Szlichtingów, maj±cych maj±tki na zachodnich obrze¿ach Wielkopolski. Jego syn Ambro¿y bowiem, poprzez ma³¿eñstwa z J. Leszczyñsk± i H. Glaubicz i J. Golcz, oprócz Jezior i Rzeczycy, dziedziczy³ równie¿ Przytoczn± w ok. Skwierzyny. Same dobra rzeczyckie przesz³y nastêpnie na najstarszego syna Ambro¿ego - Bart³omieja, który kieruj±c tak¿e swe zainteresowania ku Rzeczypospolitej, naby³ w roku 1578 wsie Bukowiec i £agowiec na ziemi miêdzyrzeckiej, tworz±c drug±, najwa¿niejsz± polsk± ga³±¼ rodu pisz±c± siê a¿ do wspó³czesnych czasów „z Bukowca". Natomiast jego potomek - Karol z Jezior, kupi³ w 1614 roku czê¶æ dóbr w Kosieczynie, funduj±c tu kolejne polskie gniazdo rodowe i daj±c pocz±tek wielkiej ordynacji w Szlichtyngowej. Zwi±zki z Polsk± mieli tak¿e inni wspó³rodacy Kaspara, m.in. Jan z Ob³otnego, odnotowany w Poznaniu w latach 1508-1510 oraz jego nastêpca - Fryderyk Wilhelm, w roku 1548 student Akademii w Krakowie (Kozierowski 1929; Dworzaczek 1938).
Kasper Schlichting (Wierzbiczany)
Powrót do tradycji niemieckich
Po zmar³ym w roku 1599 Bart³omieju Rzeczycê przej±³ kolejny Kaspar v. Schlichting, rotmistrz i radca margrabiego brandenburskiego oraz fundator nowego ko¶cio³a w wiosce. Ów protestant, rycerz zakonny, by³ do¶wiadczonym ¿o³nierzem, sêdzi± w G³ogowie i przez 33 lata deputowanym ¶wiebodziñskim. Zosta³ pochowany w roku 1620 obok rzeczyckiego ko¶cio³a, w którym ufundowano mu okazale epitafium, a postaæ uwieczniono na obrazie olejnym jeszcze z roku 1600. Bez¿enny i bezdzietny dziedzic Rzeczycy zdecydowa³ o niepodzielno¶ci swojego maj±tku, tworz±c tu majorat - siedzibê najstarszego reprezentanta rodu v. Schlichting. Pierwszym seniorem by³ prawdopodobnie Filip v. Schlichting. z niedawno nabytej czê¶ci maj±tku Lubinicko, który przej±³ zniszczony w czasie wojny 30-letniej zamek i na jego miejscu zbudowa³ du¿e zabudowania gospodarcze (1635). Odt±d przez ponad 100 lat maj±tek pozostawa³ nie zamieszkany, a tylko na jego polach gospodarzyli kolejni jego w³a¶ciciele: Kaspar Adam z Przytocznej, Kaspar Henryk z Lubinicka, Melchior Fryderyk z Myszêcina (zakupionego w pocz. XVIII w.), Maksymilian Filip z Lubinicka, Maksymilian z £ochowa. W roku 1761 rozpoczê³a siê d³uga odbudowa Rzeczycy i pobliskiego m³yna. Zakoñczy³ j± Jan Emanuel, nowy, sta³y w³a¶ciciel maj±tku, który w roku 1827 wybudowa³ tu stylowy dwór, z okaza³ym kompleksem folwarcznym i piêknym parkiem. Jego potomkowie w linii prostej dziedziczyli odt±d dobra ziemskie w Rzeczycy, kultywuj±c m.in. stare tradycje hodowli owiec. Decyzj± rady rodzinnej z 8 wrze¶nia 1866 roku podtrzymano w dalszym ci±gu obowi±zywanie regu³y senioratu z czasów Kaspara i na jego mocy w 1899 roku maj±tek rzeczycki przejê³a, obecna tu do roku 1945, linia „wolnych panów" v. Schlichting z okolic Gubina. W ten sposób przez ponad 400 lat Rzeczyca pozostawa³a, mimo czêstego braku potomków i wielu innych trudno¶ci (np. sprzeda¿ Lubinicka i Myszêcina w pocz. XIX w.), w rêkach jednej rodziny. Dzi¶ pozosta³ po tej bogatej tradycji fragment zniszczonego cmentarza rodzinnego i ju¿ tylko wspomnienie po, wyposa¿onym w my¶liwskim gu¶cie, dworze (J. v. Roy; Zerndt 1926).
Marek Nowacki
Muzeum Reginalne w ¦wiebodzinie