WstĂŞp do dziejĂłw ÂŚwiebodzina

Miasto naleÂży do najstarszych rycerskich grodĂłw Ziemi Lubuskiej; w dokumentach wzmiankowane w latach 1302 i 1315 (di stat - miasto). Pierwotnie naleÂżaÂło do Wielkopolski (SĂŞdzia poznaĂąski Gniewomir pisaÂł siĂŞ ze ÂŚwiebodzina). NastĂŞpnie na przeÂłomie XIII i XIV wieku przeszÂło w posiadanie gÂłogowskiej linii PiastĂłw ÂŚlÂąskich. PoÂłoÂżony na skrzyÂżowaniu trzech waÂżnych szlakĂłw handlowych, ÂŚwiebodzin szybko staÂł siĂŞ miastem o duÂżym znaczeniu obronnym, handlowym i gospodarczym. ByÂło to powodem licznych zabiegĂłw oÂściennych paĂąstw o zagarniĂŞcie miasta tworzÂącego wraz z okolicÂą ÂŚlÂąskÂą enklawĂŞ. Dorobek mieszczan padaÂł Âłupem wojsk czeskich, wĂŞgierskich, brandenburskich, szwedzkich i pruskich. Nie oszczĂŞdzaÂły miasta takÂże liczne w wiekach Âśrednich epidemie "Czarnej ÂŚmierci", zarazy i poÂżary, w tym trzy wielkie w latach 1522, 1541, 1640, ktĂłre caÂłkowicie spustoszyÂły osadĂŞ. Mimo to, dziĂŞki dziĂŞki pracowitoÂści mieszczan, licznym ulgom i przywilejom wÂładcĂłw, misto szybko siĂŞ odradzaÂło. Do najÂświetniejszego w dziejach ÂŚwiebodzina naleÂży okres rzÂądĂłw Zygmunta Starego (1498-1506). ÂŚwiebodziĂąscy kupcy i rzemieÂślnicy utrzymywali oÂżywione kontakty z PolskÂą, posiadali swoje domy handlowe w GnieÂźnie i GdaĂąsku. Miasto sÂłynĂŞÂło z wyrobu sukna, ktĂłre poza PolskÂą wywoÂżono do krajĂłw Europy zachodniej, a nawet do Ameryki. Bohater sienkiewiczowskiego "Ogniem i mieczem" takÂże "...ubrany byÂł dostatnio, w szarÂą opiĂŞtÂą kurtĂŞ ze ÂświebodziĂąskiego sukna...". Szeroko znane byÂło rĂłwnieÂż ÂświebodziĂąskie piwo, ktĂłrym raczyÂło sie nie tylko miejscowe bractwo cechowe.

Negatywnie na rozwoju miasta zaci¹¿y³o zagarniêcie go w 1686r. przez Brandenburczyków, a nastêpnie w 1742r. przez Prusy, a trudnoœci pog³êbi³y wojny trzydziestoletnia i siedmioletnia. Zubo¿eni tkacze emigruj¹ w latach 1820 - 1830 do ³ódzkiego okrêgu przemys³owego. Ponownie miasto aktywizuje siê po wybudowaniu linii kolejowej oraz powstaniu kapitalistycznych zak³adów przemys³owych. Przed drug¹ wojn¹ œwiatow¹ czynne by³y fabryki sukna, nowoczesny browar, kilka tartaków, m³yny, p³atkarnia, stolarnie, cegielnie, fabryki maszyn i du¿a elektrownia. Po drugiej wojnie œwiatowej powsta³o wiele nowych zak³adów przemys³owych: fabryki mebli, zak³ady termotechniczne, konfekcyjno-odzie¿owe, spo¿ywcze, przemys³ drzewny. By³y one motorem zmian w ¿yciu miasta i jego mieszkaùców, dziêki nim rozwinê³o siê budownictwo mieszkaniowe i towarzysz¹ce (Os. Widok I, II, III £u¿yckie, ¯aków, Kopernika i Os. S³oneczne).

Do ciekawszych obiektów zabytkowej architektury Œwiebodzina nale¿¹:
Ratusz renesansowy wybudowany w XIV wieku; wielokrotne gruntowne przebudowy, szczególnie po po¿arze w roku 1541, nada³y budowli dzisiejszy wygl¹d. Z pierwotnej zabudowy zachowa³y siê w ca³oœci piwnice ze sklepieniami krzy¿owo-¿ebrowymi i beczkowymi. Mieœci siê tu stylowa kawiarnia "Gotycka". Zachowa³y siê równie¿ na parterze sklepienia kryszta³owe i siatkowe z lunetami w pomieszczeniach Muzeum Regionalnego. Na piêtrze znajduje siê znakomicie przebudowany przez miejscowych rzemieœlników Urz¹d Stanu Cywilnego. Od strony zachodniej ratusz posiada³ dwie wie¿e po³¹czone poni¿ej szczytów "najwy¿szym na Œl¹sku mostem". Jedn¹ z wie¿ rozebrano w XiX wieku, druga po remoncie otrzyma³a formê neogotyck¹. Do rzadkoœci nale¿y potrójny siod³owy dach.

Gotycka fara - piêcionawowy koœció³ parafialny wybudowany w koùcu XV wieku na miejscu starszych œwi¹tyù. Do pierwotnie trzynawowego koœcio³a dobudowano po po¿arze w 1541r. czwart¹ nawê z drugiej zaœ strony - rz¹d kaplic, pokrywaj¹c je osobnymi dachami. Nawy posiadaj¹ sklepienia siatkowe, gwiaŸdziste i kryszta³owe. Wystrój wnêtrza jest barokowy z wyj¹tkiem XV-wiecznego tryptyku i póŸnogotyckiej pasji na belce têczowej. Wykonanie o³tarza przypisuje siê uczniom ze szko³y Wita Stwosza.

Basteja i fragment murĂłw przy ul.GÂłogowskiej. Jest to najlepiej zachowany fragment dawnych obwarowĂą miasta, ktĂłre habsburscy wÂładcy ÂślÂąska zamierzali przeksztaÂłciĂŚ w twierdzĂŞ.

Kamieniczka podcieniowa jedyna w mieœcie pozosta³oœÌ po podcieniowej zabudowie placu ratuszowego. Jeszcze w pierwszych latach XX wieku wszystkie budynki pó³nocnej strony rynku posiada³y podcienia. Kamieniczka ma ponad 350-letni¹ metrykê, a odrestaurowano j¹ w roku 1937.

PóŸnogotycka szko³a parafialna z 1604 roku opieraj¹ca siê pó³nocn¹ œcian¹ o XIV-wieczny mur obronny zbudowany z g³azów narzutowych. W sieni budynku zachowa³y siê sklepienia siatkowe, w bocznych pomieszczeniach sklepienia ³ukowe, a na dwuspadowym dachu znane w póŸnym baroku okienka zwane lukarnami.

Dawny zamek w pó³nocno-wschodnim kraùcu starego miasta. Ju¿ w XIII wieku sta³ tu gród warowny, ale dzisiejsza budowla jest efektem wielokrotnych przeróbek. Po przy³¹czeniu budynku poczty powsta³ w zamku szpital, a obecnie sanatorium rehabilitacyjne dla dzieci. Na prawej œcianie zamku pozosta³ herb komendantów.

---

Opracowanie pochodzi z wydanego w roku 1992 przez ÂŚwiebodziĂąski Dom Kultury folderu "ÂŚwiebodzin - zaproszenie do zwiedzania" pod redakcjÂą WiesÂława Zdanowicza."