V Niedziela Wielkiego Postu. W koÂścioÂłach katolickich zakrywane sÂą krzyÂże i obrazy. KrzyÂże pozostajÂą zasÂłoniĂŞte aÂż do koĂąca liturgii MĂŞki PaĂąskiej w Wielki PiÂątek, obrazy aÂż do poczÂątku Wigilii Wielkanocnej. ZasÂłona ta „jest symbolem Âżalu i pokuty, jakim grzesznik oddaĂŚ siĂŞ powinien, aby mu wolno byÂło znowu podnieœÌ oczy na majestat Boski, ktĂłrego oblicze nieprawoÂściami swymi niejako sobie przysÂłoniÂł; wyobraÂża takÂże poniÂżenie Chrystusa, zakrywajÂące chwa³ê Jego bĂłstwa i czyniÂące Go ÂŻydom zgorszeniem a poganom gÂłupstwem, aby w zmartwychwstaniu na ksztaÂłt zasÂłony przedartej, objawiÂły ukrytÂą za nimi jasnoœÌ i moc Boga Wcielonego” – jak wyjaÂśnia Arcybiskup Nowowiejski. Znak haĂąby i Âśmierci, ktĂłra po ludzku jest poraÂżkÂą, staÂł siĂŞ dla chrzeÂścijan najwiĂŞkszym wyró¿nieniem i drzewem zwyciĂŞstwa. Chrystus umierajÂąc na nim otworzyÂł nam bramy KrĂłlestwa Niebieskiego, dlatego w Wielki PiÂątek ze czciÂą i poboÂżnoÂści bĂŞdziemy adorowaĂŚ Drzewo KrzyÂża, na ktĂłrym zawisÂło zbawienie.

W œwiebodziùskiej farze pod wezwaniem œw. Micha³a Archanio³a oprócz zas³oniêcia krzy¿a przy o³tarzu g³ównym, szczególnego znaczenia nabiera zakrycie obrazów.

NiewÂątpliwÂą ozdobÂą ÂświÂątyni jest póŸnogotycki tryptyk w oÂłtarzu g³ównym, ktĂłry jest oÂłtarzem szafiastym z dwoma skrzydÂłami nieruchomymi i dwoma ruchomymi, i to wÂłaÂśnie ta czêœÌ oÂłtarza zostaje zasÂłoniĂŞta aÂż do poczÂątku Wigilii Wielkanocnej. Z naszych oczu znikajÂą zÂłocone i polichromowane pÂłaskorzeÂźby przedstawiajÂące rodzinĂŞ NajÂświĂŞtszej Maryi Panny z centrum oÂłtarza oraz wizerunki ÂświĂŞtych Marcina i Augustyna z lewego skrzydÂła, oraz Andrzeja i Rocha z prawego skrzydÂła. W zamian, otrzymujemy moÂżliwoœÌ podziwiania manierystycznych scen malarskich. UkazujÂący siĂŞ naszym oczom widok – przepraszam za to okreÂślenie – dla przeciĂŞtnego parafianina pojawia siĂŞ na 14 dni w roku, co przy tzw. „przeciĂŞtnoÂści” oznacza moÂżliwoœÌ podziwiania go po zamkniĂŞciu obu skrzydeÂł oÂłtarza gĂłra 2 do 4 razy w caÂłym roku (V Niedziela Wielkiego Postu, Niedziela Palmowa, Wielki Czwartek, Wielki PiÂątek).

I tutaj pojawia siĂŞ pytanie – co przedstawia osiem scen widocznych na zamkniĂŞtych skrzydÂłach oÂłtarza? Od lat przyglÂądam siĂŞ im z duÂżym zainteresowaniem, ktĂłre roÂśnie wraz z tym jak siĂŞ do nich zbliÂżam, a one wci¹¿ odkrywajÂą przede mnÂą nowe tajemnice.

W roku 2009 staraniem OddziaÂłu Akcji Katolickiej tutejszej parafii ukazaÂł siĂŞ album „KoÂśció³ pw. Âśw. MichaÂła ArchanioÂła w ÂŚwiebodzinie” zredagowany i opracowany graficznie przez Pana Kazimierza Gancewskiego, a zawierajÂący doskonaÂłe zdjĂŞcia lokalnego artysty fotografa Piotra WĂŞcÂławskiego. Na jednej ze stron albumu moÂżemy w niewielkim zbliÂżeniu podziwiaĂŚ ogĂłlny widok zamkniĂŞtego oÂłtarza, ale zebrany podczas robienia zdjĂŞĂŚ materiaÂł pozwala nam odkryĂŚ trochĂŞ wiĂŞcej jego tajemnic.

Nie posiadam wiedzy ani umiejĂŞtnoÂści krytyka sztuki sakralnej, ani umiejĂŞtnoÂści interpretowania przekazu artysty/rzemieÂślnika/malarza/autora oglÂądanych obrazĂłw, ale ogĂłlna „wraÂżliwoœÌ” nie pozwala mi podkreÂślaĂŚ jakichÂś szczegĂłlnych walorĂłw artystycznych prezentowanych na deskach scen. Jest z pewnoÂściÂą jakaÂś historia zwiÂązana z tym zabytkiem, o ktĂłrej rĂłwnieÂż niewiele potrafiĂŞ napisaĂŚ, ale jest w tych obrazach coÂś jeszcze - zapis biblijny, zrozumiaÂły dla kaÂżdego kto oprĂłcz trzymania w swoich rĂŞkach Pisma ÂŚwiĂŞtego, poznaÂł jego treœÌ chociaÂżby w minimalnym stopniu.

Proponujê podró¿, Ìwiczenie wielkopostne, sprawdzian Twojej wiedzy biblijnej. Co z tym zrobisz zale¿y od Ciebie, ja rozpocznê od tego co widzê, co czujê patrz¹c na te obrazy. Twoja interpretacja, uwaga, myœl pomog¹ mi dokoùczyÌ ten artyku³. Razem zobaczymy wiêcej.

Wszelkie uwagi proszĂŞ podsyÂłaĂŚ na e-mail: ziach@wp.pl, umieszczaĂŚ w specjalnym wÂątku na forum lub komentowaĂŚ pod materiaÂłami umieszczanymi na fb.

Zastanawia mnie rozchwianie proporcji - szczegĂłlna niedbaÂłoœÌ artysty, a moÂże jego zamyÂślone dziaÂłanie, ktĂłre w scenie Narodzenia PaĂąskiego 1/3 przestrzeni obrazu „marnuje” na ukazanie zinterpretowanej przez siebie sieni domostwa, widaĂŚ, Âże zamoÂżnego, uporzÂądkowanego i zadbanego. Schody, odrzwia, kolumny i Âściany sÂą w kompletnym stanie, widaĂŚ ozdobne obramowania okien, elementy zdobieĂą Âścian oraz ich zró¿nicowanÂą kolorystykĂŞ. Gospoda w ktĂłrej byÂło tak wiele miejsca na zionÂące pustkÂą schody i korytarze, puste i martwe okna, ale nie znalazÂło siĂŞ w miejsca dla rodzÂącej kobiety i jej mĂŞÂża (ÂŁk 2,7).

G³ówna scena to statyczna grupa dziewiĂŞciu postaci ludzkich spoczywajÂących u progu tych ogromnych i pustych schodĂłw, w ró¿ny sposĂłb, mniej lub bardziej zainteresowanych narodzonym dzieciÂątkiem. Naga, jasna postaĂŚ maleĂąkiego dzieciÂątka Jezus spoczywajÂącego na rĂłwnie jasnym posÂłaniu z materiaÂłu rozÂścielonego na sÂłomie, podjadanej przez woÂły (widaĂŚ dwie bydlĂŞce gÂłowy) koresponduje w nagimi postaciami Adama i Ewy odpoczywajÂącymi w rajskim ogrodzie. Rajskie stworzenie – Boga wcielenie. WróÌmy jednak jeszcze na ziemiĂŞ.

PostaÌ kobiety w bezpoœredniej bliskoœci dzieci¹tka, to z pewnoœci¹ Maryja. Jej uwagê w pe³ni poch³ania maleùki Jezus. Czy splecione d³onie mê¿czyzny z lewej strony dzieci¹tka, œwiadcz¹ o zatroskaniu i czy mo¿emy uznaÌ tê postaÌ za Józefa, opiekuna dzieci¹tka? PostaÌ ta z równie wielk¹ trosk¹ spogl¹da na dzieciê. Ale czy Józefa staÌ by³o na tak cenne odzienie? Koszula spodnia, suknia wierzchnia, peleryna z du¿¹ zapink¹ w z³otym kolorze, to ubiór, który zdecydowanie œwiadczy o wy¿szym statusie postaci w porównaniu chocia¿by do bosych pasterzy sk¹po odzianych. Je¿eli to nie Józef - to kim jest ten mê¿czyzna? Je¿eli to nie Józef, to gdzie mo¿e byÌ?

Co najmniej trzy postacie: kobieta, pastuszek i starsze dziecko spoglÂądajÂą w przeciwnym do dzieciÂątka kierunku. Co moÂże odwracaĂŚ ich uwagĂŞ? MoÂże zbliÂżajÂący siĂŞ trzej krĂłlowie, magowie, astrologowie?

Szeœciomiesiêczna ró¿nica wieku miêdzy Jezusem a Janem Chrzcicielem, raczej wyklucza mo¿liwoœÌ artystycznego przeniesienia tych postaci i obecnoœÌ rodziny œw. El¿biety i Zachariasza przy narodzeniu Jezusa, by³aby to zbyt du¿a swawola artysty, jednak coœ musia³o zainspirowaÌ malarza do umieszczenia w tej scenie jeszcze jednej rodziny, bo na tak¹ wygl¹daj¹ te trzy postacie po prawej stronie. Mê¿czyzna w œmiesznym nakryciu g³owy z ciekaw¹ sakw¹ u boku trzyma za rêkê kobietê w ¿ó³tej sukni i jasnej, tiulowej chuœcie na g³owie, która z du¿ym zainteresowaniem obserwuje dziecko, obserwuj¹ce z kolei coœ dziej¹cego siê poza scen¹.

Przestrzeù ziemsk¹ uzupe³nia sama ziemia, uprawiana z pewnoœci¹ z trudem i mozo³em o czym œwiadczyÌ maj¹ rachityczne roœliny i ich owoce - symboliczne warzywa? Czy mo¿na siê w nich dopatrzeÌ jakichœ szczególnych warzyw? A mo¿e to kamienie rodzone przez ziemiê, a dok³adnie jeden kamieù i czerwona owalna plama w samym œrodku tej sceny. Czy siedz¹ca kobieta z uniesion¹ w górê lew¹ d³oni¹, pod praw¹ d³oni¹ ukrywa jakieœ nasiona? A mo¿e z³ote monety? Co mia³by symbolizowaÌ pieniek œciêtego drzewka i k³oda na której siedz¹? Z³oto, ¿ywica, kamieù czerwony? (Rdz 2,12) Le¿¹ca owieczka to równie¿ symbol baranka paschalnego spo¿ywanego wspólnie w poœpiechu. Dziwne gesty d³oni jakby wskazuj¹ce, ¿e tu le¿y dzieciê, którego byÌ mo¿e szukaj¹ postacie spoza planu. Tu zatrzyma³a siê gwiazda, która was do Betlejem sprowadzi³a i zakoùczy³a sw¹ niebiesk¹ podró¿ po niebosk³onie. Ta w³aœnie gwiazda (Mt 2,9) swoim promieniem wskazuje na to dzieciê, które narodzi³o siê w Betlejem judzkim. Gwiazda, która po³¹czy³a na chwilê niebo z ziemi¹. Niebo, które w naszych wyobra¿eniach pozostaje rajskim miejscem upragnionej wiecznoœci. Jak do tego ludzkiego, ziemskiego bytu odnosz¹ siê skromne sceny z rajskiego ogrodu?

Pan, Bóg przechadzaj¹cy siê po ogrodzie w porze powiewu wiatru (Rdz 3,8), w blasku s³onecznych promieni, wœród rajskiego ptactwa i stworzeù morskich, i soczystej zieleni traw Edenu, ziemi utraconej przez pierwszych rodziców. Tu jeszcze trwa relacja pomiêdzy Ew¹, Adamem i Bogiem (Rdz 2,8-25). Tu jeszcze mog¹ wszystko. Wydaje siê, ¿e na horyzoncie nie widaÌ zagro¿enia, ani po¿¹dania, ani wstydliwoœci, ani jednego drzewa, szczególnie tego, z którego Bóg zabroni³ im spo¿ywaÌ owoców (Rdz 2,16-17). Z drzewa, które musia³o byÌ tak piêkne, ¿e by³o rozkosz¹ dla ich oczu (Rdz 3,6), sprawia³o, ¿e od spojrzenia po¿¹da³o siê ich owoców. Tu jeszcze nie ma ich upadku, ale tam na Ziemi, kiedy Jezus, Bóg rozpoczyna swoj¹ misjê odkupienia w ludzkim wcieleniu, roœnie ju¿ drzewo, na którym Bóg rozci¹gnie swe ramiona, obejmuj¹c ca³y rodzaj ludzki. Jego krew wylana na Krzy¿u odkupi winê Adama, odkupi ca³¹ ludzkoœÌ, wszystkich jego potomków.

---

[Rdz 2,8-25] Pierwotny opis stanu szczĂŞÂścia w raju.
[Rdz 2,12] A zÂłoto owej krainy jest wyborne; jest tam takÂże wonna Âżywica i onyks.
[Rdz 2,16-17] A tak przykaza³ Pan Bóg cz³owiekowi: Z wszelkiego drzewa tego ogrodu mo¿esz spo¿ywaÌ do woli, ale z drzewa poznania dobra i z³a nie wolno ci jeœÌ, bo gdy z niego spo¿yjesz, niechybnie umrzesz.
[Rdz 3,6] Wtedy niewiasta spostrzegÂła, Âże drzewo to ma owoce dobre do jedzenia, Âże jest ono rozkoszÂą dla oczu i Âże owoce tego drzewa nadajÂą siĂŞ do zdobycia wiedzy. ZerwaÂła zatem z niego owoc, skosztowaÂła i daÂła swemu mĂŞÂżowi, ktĂłry byÂł z niÂą, a on zjadÂł.
[Rdz 3,8] Gdy zaÂś mĂŞÂżczyzna i jego Âżona usÂłyszeli kroki Pana Boga przechadzajÂącego siĂŞ po ogrodzie w porze powiewu wiatru, skryli siĂŞ przed Panem Bogiem wÂśrĂłd drzew ogrodu.
[£k 2,7] Powi³a swego pierworodnego Syna, owinê³a Go w pieluszki i po³o¿y³a w ¿³obie, gdy¿ nie by³o dla nich miejsca w gospodzie.
[Mt 2,9] Oni zaÂś, wysÂłuchawszy krĂłla, ruszyli w drogĂŞ. A oto gwiazda, ktĂłrÂą widzieli na Wschodzie, postĂŞpowaÂła przed nimi, aÂż przyszÂła i zatrzymaÂła siĂŞ nad miejscem, gdzie byÂło DzieciĂŞ.