Sukiennictwo w dziejach ÂŚwiebodzina

PoÂłoÂżenie i geneza ÂŚwiebodzina

ÂŚwiebodzin z racji swojego poÂłoÂżenia znajdowaÂł siĂŞ w centrum Âścierania siĂŞ wpÂływĂłw polsko - ÂślÂąsko - brandenburskich, co wpÂływaÂło znaczÂąco na sytuacjĂŞ politycznÂą, jak i gospodarczÂą omawianego miasta. Celem artykuÂłu jest ukazanie na tym tle roli, jakÂą odegraÂło sukiennictwo w historii miasta od XIV wieku do poczÂątku XIX.

Po³o¿enie Œwiebodzina na lekkim wzniesieniu, na dnie doliny polodowcowej O³oboku, oraz na skrzy¿owaniu szlaków ³¹cz¹cych Poznaù z drogami na Frankfurt i Krosno oraz Szczecin przez Miêdzyrzecz z £u¿ycami, okaza³o siê korzystne dla powstania i rozwoju miasta. Od XIV wieku Œwiebodzin ugruntowuje swoj¹ dominuj¹c¹ pozycjê w najbli¿szej okolicy obok Miêdzyrzecza i Sulechowa. Zauwa¿alny jest ci¹g³y wzrost miasta, przy upadku dotychczasowego centrum osadniczego w O³oboku, utraty pozycji administracyjnej i obronnej przez Lubrzê (ok. 1330 roku siedzib¹ dystryktu sta³ siê Œwiebodzin) oraz Wityù. Korzystna dla rozwoju miasta by³a te¿ gêsta sieÌ wsi, których w najbli¿szej okolicy by³o 25 do 1300 roku, 31 dalszych osad do 1500 roku, a po 1500 roku powsta³o kolejnych 19 wsi. Œwiebodzin sta³ siê na prze³omie XV/XVI wieku centralnym oœrodkiem w zakresie administracji oraz handlu dla okolicznych wsi.

Geneza ÂŚwiebodzina jako oÂśrodka miejskiego jest trudna do przeÂśledzenia. Jako miasto mogÂło funkcjonowaĂŚ juÂż na krĂłtko przed 1319 rokiem, ale potwierdzenie peÂłnych praw miejskich ÂŚwiebodzin otrzymaÂł dopiero w 1469 r. na wzorach GÂłogowa. Najstarsza wzmianka o radzie miejskiej pochodzi z 1397 r., a o burmistrzu z 1418 r. Rada miejska skÂładaÂła siĂŞ z 5-6 rajcĂłw, wybieranych przez "obywateli" miasta. W latach 1489-1569 nastÂąpiÂło ograniczenie samorzÂądu - komendant zamku mianowaÂł rajcĂłw na wniosek mieszczan, po tym odbywaÂły siĂŞ znĂłw wolne wybory.

Na rozwój Œwiebodzina wp³yw mia³a okreœlona sytuacja polityczna. W ramach paùstwa piastowskiego okolice póŸniejszego Œwiebodzina nale¿a³y do Wielkopolski, a od czasu rozbicia dzielnicowego przejœciowo do monarchii Henryków Œl¹skich, aby potem wróciÌ do Wielkopolski. Powtórn¹ przynale¿noœÌ do Œl¹ska mo¿na ³¹czyÌ z uk³adem w Krzywiniu z 1296 r. w³¹czaj¹cym formalnie Ziemiê Œwiebodziùsk¹ do ksiêstwa Henryka III g³ogowskiego. Nie mo¿na natomiast uznaÌ za pewne przejœciowego panowania brandenburskiego krótko po 1296 roku. W kolejnych latach rz¹dy nad omawianym miastem sprawowali ksi¹¿êta g³ogowscy jako lennicy króla czeskiego. Momentem prze³omowym w dziejach Œwiebodzina by³ uk³ad pokojowy w Kamieùcu Z¹bkowickim w 1482 r. Od tego momentu Ziemia Œwiebodziùska sta³a siê enklaw¹ œl¹sk¹ poœród ziem Brandenburgii, przylegaj¹c od wschodu do Wielkopolski. Kolejne zmiany nast¹pi³y w XVII, XVIII i XIX w. W latach 1686-1695 Œwiebodzin znajdowa³ siê pod panowaniem Brandenburgii, po czym ponownie wróci³ do Œl¹ska. Ostatecznie jednak w wyniku wojny œl¹skiej przeszed³ do paùstwa pruskiego w 1741 r. Niekorzystne dla miasta by³o ograniczenie samorz¹du miejskiego, który w 1742 r. uzyska³ charakter urzêdu królewskiego. Utworzony powiat (okrêg) œwiebodziùski nale¿a³ do Œl¹ska pruskiego, aby w 1817 roku zostaÌ w³¹czonym do Brandenburgii, po po³¹czeniu powiatu œwiebodziùskiego z sulechowskim z siedzib¹ landrata w Sulechowie.

WaÂżny szlak

Po³o¿enie Œwiebodzina wymaga³o dostosowania siê do rosn¹cego na znaczeniu szlaku biegn¹cego z pó³nocy na po³udnie. Lokacja miasta wymusi³a poza tym budowê murów miejskich oraz ratusza, co zosta³o zrealizowane prawdopodobnie na prze³omie XIV i XV wieku. Mo¿liwe, ¿e w l po³owie XIV w. istnia³ ju¿ zamek, bêd¹cy w póŸniejszym okresie m. in. siedzib¹ starostów z rodu von Knobelsdorff. W obrêbie murów miejskich uk³ad ulic przypomina³ "kratownicê" z ratuszem na rynku, a budynki tradycyjnie by³y przewa¿nie drewniane lub o konstrukcji szachulcowej. Rozwój zabudowy miasta by³ jednak ograniczony murami miejskimi. W mieœcie znajdowa³y siê obszary wydzielone spod jurysdykcji miejskiej. Jeden z nich nale¿a³ do koœcio³a parafialnego œw. Piotra i Paw³a, przemianowanego póŸniej na œw. Micha³a. Drugim obszarem wy³¹czonym by³ zamek z oddzielnymi fortyfikacjami. Równie¿ od œredniowiecza zaczê³y siê rozwijaÌ przedmieœcia, co mo¿e œwiadczyÌ miêdzy innymi o wzroœcie zamo¿noœci miasta; na pó³nocy powsta³o Przedmieœcie Frankfurckie, a na po³udniu Kroœnieùskie.

PoczÂątki rozwoju sukiennictwa

Odpowiednie warunki naturalne, tj. umiarkowany klimat i dobra gleba bielicowa przyczyni³y siê do rozwoju rolnictwa i chowu zwierz¹t domowych, a w szczególnoœci owiec. Wp³ynê³o to na rozwój sukiennictwa na terenie Ziemi Œwiebodziùskiej, a tak¿e garbarstwa (obecnie ulica o tej nazwie znajduje siê równolegle do zewnêtrznej strony murów miejskich) i kuœnierstwa. Rozwin¹³ siê te¿ przemys³ piwowarski. Ju¿ w 1395 roku przywilej ks. Henryka VIII potwierdzi³ prawo sukienników œwiebodziùskich do swobodnego warzenia piwa. W 1519 roku Ludwik Jagielloùczyk zagwarantowa³ ostatecznie Œwiebodzinowi prawo na wy³¹cznoœÌ wyszynku piwa w ca³ym regionie. Na przedmieœciu pó³nocnym znajdowa³ siê m³yn s³odowy, a do wojny 30 letniej by³o w mieœcie 60 browarów domowych. Rozwija³a siê te¿ uprawa winnej latoroœli na obszarach podmiejskich.

Sukiennictwo sta³o siê g³ównym Ÿród³em bogacenia siê Œwiebodzina. Jak twierdzi Stefan D¹browski sukiennicy "wytwarzali produkty g³ównie na eksport, podczas gdy inne rzemios³a nastawia³y siê przewa¿nie na zaspokojenie potrzeb rynku miejscowego". Œwiebodzin bêd¹c enklaw¹ œl¹sk¹ musia³ szczególnie dbaÌ o swoje zaplecze surowcowe. Zakupione przez miasto liczne maj¹tki ziemskie pozwoli³y na sta³y rozwój sukiennictwa œwiebodziùskiego i uzyskiwanie nadwy¿ek z produkcji. W 1397 r. miasto zakupi³o folwark Rohrbach (Trzcinno) wraz z ³¹kami i z jeziorem. Przed 1454 r. zakupiono tereny nale¿¹ce do zamku na po³udniowym wschodzie miasta. W 1455 r. nabyto nastêpne 42 "w³óki" na po³udniu obszaru miejskiego od czterech w³aœcicieli. W³aœciciel czêœci dóbr w Borowie Kasper Rakowiz sprzeda³ w 1508 r. swój maj¹tek miastu wraz z 8 gospodarzami i 8 zagrodnikami. Wieœ i folwark by³y wielokrotnie zastawiane np. w czasie wojny 30 - letniej mieszczaninowi Zachariaszowi Mingenowi. Na po³udnie od Œwiebodzina powsta³ miejski folwark (Stadtvorwerk), który podczas wojny 30-letniej zosta³ zastawiony i przez wiele lat stanowi³ w³asnoœÌ Johanna Mittelstadta. Kolejny folwark (Heidevorwerk) za³o¿ono w lasku miejskim znajduj¹cym siê kilka kilometrów na po³udniowy zachód od miasta. Jednak on te¿ po pewnym czasie zosta³ wydzier¿awiony. Na przedmieœciu po³udniowym w 1541 r., po licznych po¿arach, mieszczanie sprzedali ziemiê okolicznym ch³opom, aby móc odbudowaÌ domy w mieœcie. W ten sposób powsta³a wieœ Molkendorf (znajdowa³a siê miêdzy obecn¹ ulic¹ G³ogowsk¹, a dawnym Angerplatz ze stawem bêd¹cym miejskim k¹pieliskiem, le¿¹cym przed obecn¹ ulic¹ Poznaùsk¹ a ul. 3 Maja), gdzie miasto mia³o równie¿ swój folwark. Za³o¿ono te¿ w tym czasie wieœ Mehrendorf (obecna ulica J. Pi³sudskiego). Natomiast do przedmieœcia pó³nocnego w³¹czono wieœ Salkau (Salcke, Salkha - obecna ulica Œwierczewskiego) w 1530 r., znajduj¹ca siê za brama Siod³an¹, a przed drug¹ bram¹ Szpitaln¹. W 1508 r. miasto zakupi³o te¿ Niesulice i uzyska³o przez to znaczne obszary ³¹k. Posiadane tereny sprzyja³y hodowli, a szczególnie owiec. Sukiennicy starali siê równie¿ o pozyskanie w³asnych foluszy. Zakupili oni w 1550 r. m³yn od m³ynarza Jacoba Klotzkena, przeznaczony zarówno do mielenia m¹ki, jak i do foluszowania sukna. Kolejny zakupiony folusz le¿a³ na terenach klasztoru trzebnickiego. Do foluszowania sukna s³u¿y³a te¿ glinka folarska, któr¹ sukiennicy œwiebodziùscy przywozili z pobliskiego Rusinowa. Na tym tle wybucha³y spory z sukiennkami z Lubrzy. Miasto otrzyma³o te¿ jako jedno z pierwszych miast na pó³nocnym Œl¹sku prawo organizowania jarmarków typu ogólnego. Pozwoli³o to sprowadzaÌ miêdzy innymi we³nê, której nie mog³a dostarczyÌ w ca³oœci pobliska okolica ju¿ w XVI wieku.

Przywileje krĂłlewskie dla ÂŚwiebodzina

Tkacz w XVI wieku

Przywilej króla Ferdynanda z 1547 r. pozwala³ na organizowanie trzech jarmarków: osiem dni przed Zielonymi Œwiatkami, w poniedzia³ek po œw. Bart³omieju (24 VIII), i w poniedzia³ek po œw. Andrzeju (30 XI). R. Rothe-Rimpler wi¹¿e pocz¹tki sukiennictwa z przybyciem tkaczy z Randrii. Mog³o to niew¹tpliwie przyspieszyÌ przejœcie z tkactwa domowego do sukiennictwa zawodowego. Ju¿ w 1395 r. sukiennicy otrzymali przywilej od ks. Henryka VIII, który gwarantowa³ im wy³¹cznoœÌ produkcji i zbytu. Po okresie ograniczeù wprowadzanych w Rzeczypospolitej w handlu ze Œl¹skiem (m.in. prawo sk³adu w g³ównych miastach - Poznaniu czy Krakowie w XV i XVI wieku) zagwarantowano pe³n¹ swobodê handlu na terenie Polski i rozszerzono potem na Rosjê (na mocy uk³adu cesarza Macieja z królem Polski w 1613 roku, a potwierdzonym nastêpnie przez Jana III i Leopolda w 1677 roku). Powy¿sze czynniki spowodowa³y, ¿e miasto prze¿ywa³o rozkwit szczególnie do wojny 30 letniej. Przyczyni³a siê do tego te¿ odpowiednia polityka fiskalna w³adz miejskich. Pobierano podatek gruntowy, ale tylko od tych, którzy nie p³acili podatku zamkowi i parafii. Drugi rodzaj podatku by³ przeznaczony na ochronê miasta. Wyp³acano z niego pensje stra¿nikom bram i wie¿ oraz woŸnemu s¹dowemu i pacho³kom miejskim. Innymi Ÿród³ami dochodu by³y tak¿e dzier¿awy, np. magistrat wydzier¿awia³ piwnicê miejsk¹. Mniejsze op³aty pobierano za przewozy towarów rolnych. W XVI wieku Œwiebodzin sta³ siê jednym z g³ównych importerów we³ny z Wielkopolski. Najwiêcej we³ny w XVI wieku Œwiebodzin sprowadzi³ w 1585 r., tj. 2456.5 kamieni, gdy tymczasem Zielona Góra 707 kamieni a G³ogów tylko 355. Równie¿ na pocz¹tku XVII w. Œwiebodzin sprowadza³ we³nê. Dziêki sta³emu jej dop³ywowi produkcja sukna stale siê zwiêksza³a. Wymaga³o to dodatkowych rynków zbytu. By³y nimi ju¿ od XV wieku miasta w Rzeczypospolitej (o bytnoœci sukienników œwiebodziùskich w Toruniu œwiadczy rejestr d³ugów kupca toruùskiego), które ³¹czy³y sukienników z rynkiem rosyjskim oraz miasta w Rzeszy, Sukiennicy œwiebodziùscy przeprowadzali w XVI w. transakcje handlowe g³ównie w GnieŸnie. Zakupili tam w tym celu w 1584 r. dom handlowy, znajduj¹cy siê na rynku. W Poznaniu dominuj¹cym rodzajem handlu by³a wymiana we³ny za sukno.

Sukno œwiebodziùskie pojawia³o siê równie¿ w Gdaùsku oraz by³o nabywane przez mieszczan warszawskich. O jego konkurencyjnoœci œwiadcz¹ spory z Miêdzyrzeczem u schy³ku XVI w., w który w³¹czy³ siê nawet król Zygmunt III Waza w 1593 r. i w 1616 roku oraz W³adys³aw IV w 1636 roku. Mimo to liczne miasta wielkopolskie: Wschowa, Leszno, Koœcian utrzymywa³y nadal bliskie zwi¹zki ze Œwiebodzinem.

Produkcja sukna

Produkcja sukna w Œwiebodzinie odbywa³a siê przez ca³y omawiany okres w ramach organizacji cechowych. Struktura cechowa by³a typowo œredniowieczna, ostatecznie wykszta³cona w koùcu XV w., a statuty okreœla³y uk³ad miêdzy uczniem, czeladnikiem i mistrzem. W celu ochrony swoich praw stworzono bractwo czeladników w 1452 r. Korzystny dla rozwoju cechu by³ jego otwarty charakter, który przez to móg³ staÌ siê najliczniejszy. Inne organizacje cechowe, bêd¹c bardziej szczelne, uniemo¿liwia³y wzrost liczby majstrów. Z czasem dosz³o do specjalizacji w ramach cechu sukienniczego i wyodrêbnienia oddzielnych cechów, tj. farbiarzy, foluszników i przygotowywaczy sukna. Znacz¹c¹ pozycjê uzyskali w Œwiebodzinie postrzygacze, którzy ju¿ w XVII w. byli zrzeszeni w ogólny cech powsta³y w Poznaniu dla ca³ej Wielkopolski. Jak widaÌ granica paùstwowa nie stanowi³a tutaj przeszkody. Nauka w cechu sukienniczym odbywa³a siê etapami. Po odbyciu czteroletniej nauki wyzwalano ucznia na czeladnika. Jako czeladnik musia³ odbyÌ "wêdrówkê", tzn. praktykê u ró¿nych mistrzów. W znalezieniu odpowiedniej pracy pomaga³y gospody czeladnicze (jedna z nich znajdowa³a siê na rynku w Œwiebodzinie). Czeladnik, aby awansowaÌ, musia³ te¿ wykonaÌ sztukê mistrzowsk¹ i wp³aciÌ odpowiedni¹ kwotê do kasy cechu. Staj¹c siê majstrem mo¿na by³o w pe³ni uczestniczyÌ w ¿yciu cechu, bior¹c udzia³ w wa¿nych "schadzkach kwartalnych". Sukiennicy byli tak¿e zauwa¿alni na ró¿nego typu uroczystoœciach. Mieli prawo u¿ywaÌ fanfar i tr¹bek oraz mogli nosiÌ szpadê. Znacz¹c¹ rolê Œwiebodzina jako oœrodka sukienniczego podkreœla³o odbywanie praktyk w tym mieœcie tak¿e przez czeladników z innych paùstw: z Polski (Wschowa, Bojanowo, Rawicz), z Saksonii (¯ary, Lubsko, Gubin), z Brandenburgii (Sulechów, Krosno) i ze Œl¹ska (Zielona Góra, Ko¿uchów, ¯agaù).

Miedziany szyld czeladnikĂłw sukienniczych z 1803 r.

Rola sukiennikĂłw w Âżyciu miasta

DominujÂąca rola sukiennikĂłw w Âżyciu miasta pozwala przyj¹Ì, Âże w magistracie wielu sukiennikĂłw byÂło burmistrzami i rajcami. Magistrat dbaÂł o to aby Âżaden obcy kupiec nie zakupiÂł weÂłny w obrĂŞbie wpÂływĂłw miasta. SÂłuÂżyÂło temu tzw. „prawo mili", ktĂłre utrzymaÂło siĂŞ w ÂŚwiebodzinie jak i innych miastach ÂślÂąskich do koĂąca XVIII w. Starano ograniczaĂŚ rĂłwnieÂż dopÂływ obcego sukna na jarmarki wymagajÂąc wysokiej opÂłaty za przywĂłz sukna do miasta. Ponadto dbano, aby tylko na rynku miejskim odbywaÂł siĂŞ handel, z zakazem w dni ÂświÂąteczne i niedziele. Sukiennicy bĂŞdÂąc najliczniejszÂą grupÂą w mieÂście ponosili rĂłwnieÂż znaczÂące ciĂŞÂżary na rzecz miasta. Utrzymywali czêœÌ fortyfikacji miejskich, a takÂże wspierali finansowo koÂścioÂły i udzielali siĂŞ dobroczynnie. DziaÂłali na tym polu mieszczanie, jak Hans Leffler, ktĂłry zapisaÂł czeœÌ swojego spadku KoÂścioÂłowi. Natomiast Jurge Matetne podarowaÂł w 1480 r. pewnÂą sumĂŞ ubogim w przytuÂłku, tak teÂż postÂąpiÂł Matz Gelhar oraz Jorge Schulze. Wysoki potencjaÂł gospodarczy miasta dorĂłwnujÂący Zielonej GĂłrze czy Szprotawie podkreÂśla wystawienie 40 uzbrojonych mieszczan, czyli tyle samo co wymienione miasta, do uÂśmierzenia buntu chÂłopĂłw w Gaworzycach.

Rozbudowa miasta

Zauwa¿alne zmiany dokona³y siê w zabudowie miejskiej Œwiebodzina przed wojn¹ 30-letni¹. Na sztychu Georga Brauna przedstawiaj¹cego miasta z 1618 r. (wykonanym na zlecenie komendanta zamku Maksymiliana Knobelsdorffa) przedstawiony zosta³ dok³adny obraz miasta oraz przedmieœÌ. Z nich mo¿na wywnioskowaÌ, ¿e Œwiebodzin w tym czasie liczy³ 209 kamieniczek mieszczaùskich z charakterystycznymi dla miasta domami podcieniowymi na rynku oraz 12 budynków u¿ytecznoœci publicznej. £¹cznie z przedmieœciami budynków w 1619 r. by³o 422. Rozplanowanie miasta dowodzi te¿, jak wa¿ne by³o dla Œwiebodzina utrzymanie kontroli nad szlakiem biegn¹cym przez miasto. W celu u³atwienia transportu wybito w 1586 r. trzeci¹ bramê w murach miejskich, tzw. Bramê Now¹. Obok niej istnia³y: Brama Krzy¿owa (na pó³nocy) i Brama G³ogowska (na po³udniu). Bramy na przedmieœciach spe³nia³y równie¿ funkcje fiskalne. Przez nie przebiega³ szlak na Rzepin - Frankfurt oraz na Lubrzê i Miêdzyrzecz (Brama Krzy¿owa), a tak¿e bieg³ szlak na Poznaù, Krosno - Gubin (Brama G³ogowska). O bogaceniu siê miasta mo¿e œwiadczyÌ za³o¿enie nowego przedmieœcia na zachód od murów miejskich tzw. Pó³miasta. Równie¿ liczne dochody oraz zapewne wsparcie ze strony sukienników pozwoli³y miastu na wybudowanie ju¿ w XV w. nastêpnych koœcio³ów. Obok Bramy G³ogowskiej: powsta³ koœció³ NMP (wspomniany w 1443 r., nazwa zosta³a zmieniona w XVII w. na œw. Anny), a na Przedmieœciu Frankfurckim szpital z koœcio³em œw. Krzy¿a oraz œw. Ducha. Przebudowê miasta wymusza³y te¿ czêste klêski ¿ywio³owe, szczególnie po¿ary, a nawet trzêsienie ziemi z 1533 r. Mieszczanie odbudowywali miasto za ka¿dym razem wed³ug pierwotnego planu co œwiadczy te¿ o znacznym potencjale ekonomicznym miasta. 25 grudnia 1522 r. sp³onê³o ca³e miasto oprócz koœcio³a, zamku, ratusza i przedmieœÌ. W czasie kolejnego wielkiego po¿aru, 12 maja 1541 r. sp³on¹³ ratusz oraz koœció³. W tym samym roku zaczêto wznosiÌ nowy, trzytraktowy ratusz ceglany. Rozbudowano tak¿e koœció³ farny. Magistrat stara³ siê równie¿ dostosowaÌ rynek do wymagaù prowadzonych tu transakcji handlowych. W ratuszu znajdowa³a siê waga miejska, na której odwa¿ano miêdzy innymi we³nê. W 1728 r. wzniesiono budynek przeznaczony do tego celu na p³d.-zach. od rynku. Równie¿ w tym czasie od po³udnia mog³a znajdowaÌ siê rampa wy³adowcza s³u¿¹ca do wy³adowywania we³ny, któr¹ nastêpnie sk³adowano w piwnicy ratuszowej. Niedaleko koœcio³a farnego znajdowa³a siê ³aŸnia, a druga by³a na ulicy £aziebnej (Badergasse). O zamo¿noœci Œwiebodzina mo¿e te¿ œwiadczyÌ doprowadzenie wody w 1584 r. rurami ze wzgórz na pó³noc od miasta.

Stopniowy upadek ÂŚwiebodzina

WiêkszoœÌ badaczy podkreœla niekorzystny wp³yw wojny 30-letniej na stan miast œl¹skich, w tym na Œwiebodzin. Liczne przemarsze wojsk i rekwizycje, spl¹drowanie miasta przez wojska szwedzkie w 1631, 1632 i 1637 r. oraz po¿ary uniemo¿liwia³y normalne funkcjonowanie. Tak samo kolejne wojny w XVIII w., tj. wojna pó³nocna oraz wojny œl¹skie przyczyni³y siê do dalszego zahamowania rozwoju miasta. Do tego dosz³y te¿ spory z Rzeczpospolit¹ o c³o generalne oraz prawo sk³adu. Handel ograniczono do kilku jarmarków m.in. w Toruniu, GnieŸnie, Gdaùsku, a tak¿e wprowadzono przymus drogowy w miastach Wielkopolski. Niekorzystna dla rozwoju miasta by³a te¿ wojna celna prowadzona przez Fryderyka II od 1754 r. z Austri¹ i w 1755 r. z Saksoni¹. Mia³o to doprowadziÌ miêdzy innymi do zerwania kontaktów Œl¹ska z Polsk¹, na co wp³yn¹³ te¿ traktat handlowy, narzucony Polsce przez Prusy w 1775 r. W 1771 r. Prusy wprowadzi³y zakaz zakupu we³ny w Marchii przez sukienników œl¹skich. Powy¿sze czynniki doprowadzi³y do kryzysu drobnych kupców i kurczenia siê zaplecza surowcowego.

Odbiciem tych niekorzystnych przemian by³ spadek liczby ludnoœci w mieœcie oraz budynków miejskich. Przyczynia³y siê do tego m.in. epidemie zarazy. Na przyk³ad w latach 1630-1631 zmar³o 1700 osób. Równie¿ liczba budynków w mieœcie w porównaniu z poprzednim okresem spad³a w 1648 r. do 107. Kryzys dotkn¹³ te¿ sukienników, co jest zauwa¿alne w spadku liczby majstrów. Podczas, gdy w roku 1608 by³o ich 164, w 1620 r. nawet 198 (lub 172), to w roku 1663 tylko 41 majstrów (wg innych Ÿróde³ 29). Tak¿e w tym okresie czêœÌ mieszczan opuœci³a Œwiebodzin, udaj¹c siê do Polski i Prus, np. Joachim Hahn wraz z synem, który osiedli³ siê w Elbl¹gu w 1642 r. Równie¿ w XVIII w. spad³a liczba ludnoœci. W 1756 r. by³o 1946 mieszkaùców, aby obni¿yÌ siê w 1763 r. do 1755 i znów wzrosn¹Ì w 1791 r. do 2472. Wyst¹pi³y równie¿ klêski ¿ywio³owe: epidemia w 1758 r. czy po¿ary w 1764 i 1765 r. Powa¿ne k³opoty finansowe jakie prze¿ywa³o miasto dotknê³o te¿ sukienników, którzy musieli sprzedaÌ dom handlowy w GnieŸnie. Miasto wydzier¿awi³o te¿ dobra w Borowie burmistrzowi Teodorowi Sommerfeldowi w 1680 r., który ostatecznie kupi³ je za zgod¹ cesarza Leopoldka I 13 wrzeœnia 1697 r. Miasto prze¿ywaj¹c wspomniane trudnoœci zdo³a³o utrzymaÌ jeszcze pod koniec XVIII w. 19 winnic, dwa folwarki, wieœ i browar.

Powolna poprawa Âżycia

Mimo stagnacji ekonomicznej miasta po wojnie 30-letniej nastĂŞpowaÂła powolna odbudowa sukiennictwa. S. DÂąbrowski dowodzi, Âże sukiennicy ÂświebodziĂąscy mogli przetrwaĂŚ kryzys dziĂŞki uprawie winnej latoroÂśli. Nie udaÂło siĂŞ powrĂłciĂŚ do poprzedniego poziomu sukiennikom z ÂŻagania, KoÂżuchowa, Szprotawy, LwĂłwka ÂŚlÂąskiego czy GÂłogowa. Przyczyny ponownego rozwoju sukiennictwa ÂświebodziĂąskiego moÂżna teÂż dostrzec w kolejnym przywileju otrzymanym od cesarza Leopoldka w 1659 r. do organizowania dwĂłch nastĂŞpnych jarmarkĂłw: w poniedziaÂłek po ÂśrĂłdpostnej niedzieli i w poniedziaÂłek po Âśw. Jadwidze (15 X). Ten przywilej zostaÂł potwierdzony przez elektora Fryderyka Wilhelma w 1686 r. W ÂŚwiebodzinie ustalono teÂż od 1702 r. jarmark na bydÂło. Miasto chcÂąc zwiĂŞkszyĂŚ jeszcze dochody staraÂło siĂŞ teÂż o uzyskanie prawa organizowania jarmarkĂłw na weÂłnĂŞ, co zwiĂŞkszyĂŚ miaÂło napÂływ weÂłny do miasta. Ostatecznie w 1766 r. ustanowiono dwa jarmarki: w poniedziaÂłek przed Szymonem JudÂą (28 X) i w poniedziaÂłek po Zielonych ÂŚwiÂątkach. W 1700 r. liczba sukiennikĂłw wynosiÂła 103, aby w 1763 r. wzrosn¹Ì do 180. W ÂŚwiebodzinie w 1787 r. byÂło 270 majstrĂłw przy 15 cechach istniejÂących w mieÂście. W GÂłogowie w tym czasie na 44 cechy byÂło tylko 4 mistrzĂłw sukienniczych. ÂŚwiadczy to o czoÂłowej roli jakÂą uzyskali sukiennicy ÂświebodziĂąscy na pó³nocnym ÂŚlÂąsku pod koniec XVIII w. NajwiĂŞksza liczba sukiennikĂłw (323) zostaÂła zanotowana w 1816 r. Do odzyskania pozycji przez sukiennikĂłw, pomimo trudnoÂści, przyczyniÂło siĂŞ rĂłwnieÂż utrzymanie rynkĂłw zbytu. Produkcja sukna w 1700 r. zwiĂŞkszyÂła siĂŞ do 2565 sztuk. W poszukiwaniu rynkĂłw zbytu sukiennicy kierowali siĂŞ do Krosna, Zielonej GĂłry, Sulechowa, ale brak wystarczajÂących ÂśrodkĂłw finansowych zmuszaÂł ich w tym czasie do uÂżywania wÂłasnego transportu. Sukno ÂświebodziĂąskie pojawiaÂło siĂŞ nadal na targach w MiĂŞdzyrzeczu, mimo niechĂŞci tamtejszego magistratu. GdaĂąsk natomiast zaprzestaÂł przejÂściowo nabywania sukna ze ÂŚwiebodzina z powodu zÂłej jakoÂści. Mimo to sprzedawano sukno nadal do Lipska, Naumburga i do Frankfurtu n/O, gdzie pozyskano nowych odbiorcĂłw z Meklemburgii. Jednak Fryderyk Wilhelm I zabroniÂł wkrĂłtce importu ÂślÂąskiego sukna do Frankfurtu n/O. W 1738 r. zniesiono akcyzĂŞ na granicy z PolskÂą, co umoÂżliwiÂło handel z RosjÂą. Sukno ÂświebodziĂąskie byÂło takÂże skupowane przez kupca Hantke, ktĂłry woziÂł je do WrocÂławia. RĂłwnieÂż kupiec Kohler przewoziÂł sukno ÂświebodziĂąskie do GdaĂąska i KrĂłlewca. W tym czasie produkcja sukna w ÂŚwiebodzinie wzrosÂła z 2843 sztuk w latach 1742-1743 do 7581 sztuk w latach 1760-1761. W pierwszej poÂłowie XVIII w. ÂŚwiebodzin nadal konkurowaÂł o rynki zbytu w Lipsku i Naumburgu z Sulechowem. Produkcja sukna systematycznie wzrastaÂła do koĂąca XVIII w. W 1770 r. wytworzono 7320 sztuk sukna u 232 mistrzĂłw na 221 krosnach, aby w roku 1782 wyprodukowaĂŚ 10 640 sztuk sukna na 246 warsztatach przez 264 majstrĂłw. O duÂżym znaczeniu jakie posiadaÂł ÂŚwiebodzin jako oÂśrodek sukienniczy Âświadczy fakt, Âże Fryderyk II przysÂłaÂł w roku 1763 ministra i przedstawiciela Kamery Wojenno-Dominialnej (Minister und Chefprasidenten der Kriegs und Domanenkammer) Ernesta Wilhelma von Schlabrendorfa, aby „poznaÂł warunki fabrykacji". W drugiej poÂłowie XVIII w. zaczĂŞÂło brakowaĂŚ na jarmarkach w ÂŚwiebodzinie weÂłny z Polski. Sukiennicy zostali zmuszeni do korzystania z surowcĂłw miejscowych. W okrĂŞgu ÂświebodziĂąskim byÂło w tym czasie 37 folwarkĂłw zwiÂązanych z hodowlÂą owiec. MogÂły one zatem podnosiĂŚ ceny weÂłny dowolnie. Wtedy skupowali jÂą tylko najbogatsi sukiennicy i potem odsprzedawali biedniejszym z cechu. UboÂżsi sukiennicy zakÂładali czasami spó³ki, aby stanowiĂŚ skutecznÂą konkurencjĂŞ dla bogatszych sukiennikĂłw, na przykÂład spó³ki Daniela Vogla, Christiana Hampela czy Klamanna. RĂłwnieÂż magistrat tworzyÂł magazyny na weÂłnĂŞ, aby jÂą odsprzedawaĂŚ, kiedy ceny wzrosÂły, co niewÂątpliwie przyczyniaÂło siĂŞ do rozwiÂązywania trudnej sytuacji czĂŞÂści sukiennikĂłw. Sukiennicy w 1775 r. zakupili teÂż trzeci folusz, ktĂłry przerobiono z mÂłyna. Korzystano teÂż z folusza, ktĂłry zostaÂł wzniesiony w 1770 r. przez wÂłaÂściciela Wilkowa Friedricha Wilhelma Sommerfelda.

Jednak po 16 latach sukiennicy zerwali z nim umowĂŞ.

Miasto od drugiej polowy XVII w. nie ulegÂło powaÂżniejszym zmianom. Jedynie w latach 1691-1694 wzniesiono w obrĂŞbie murĂłw miejskich zbĂłr tzw. Fryderyka, przy czynnej pomocy finansowej sukiennikĂłw. Zadbano teÂż o wystrĂłj wnĂŞtrza koÂścioÂła. Cech ufundowaÂł ambonĂŞ, a pozÂłacane kielichy wraz z patenami Âżona Teodora Sommerfelda. Kielichy natomiast podarowaÂł Hans Lange i Gregor Schultze. Ponadto oÂłtarz oraz chĂłr obito niebieskim suknem. Sukiennicy uzyskali przez to prawo do zasiadania na chĂłrze przy ambonie. W poÂłowie XVIII w. zburzono bramy miejskie i zaczĂŞto zasypywaĂŚ fosĂŞ oraz rozbieraĂŚ mury miejskie. To Âświadczy o zaniku funkcji obronnej miasta.

Sukiennictwo mimo ró¿norodnych trudnoœci rozwija³o siê do pocz¹tku XIX w. Jednak po tym okresie miasto ubo¿eje. Przyczyn¹ tego by³ upadek cechowego systemu produkcji. Cechy posiadaj¹c niewielki kapita³ i przestarza³e warsztaty tkackie nie wytrzymywa³y konkurencji przemys³u fabrycznego na terenie Niemiec. Zamkniêto te¿ granicê celn¹ miêdzy zaborem pruskim a Królestwem Polskim (dlatego czêœÌ sukienników emigrowa³a szczególnie do okrêgu ³ódzkiego). Wp³yw na upadek systemu cechowego mia³o równie¿ pogorszenie jakoœci sukna i jego potanienie oraz wojna Prus z Francj¹ w 1806 r. Do tych zmian dostosowa³a siê czeœÌ sukienników jak rodzina Rimplerów, która za³o¿y³a nowoczesn¹ fabrykê w³ókiennicz¹. Do rozwoju miasta przyczyni³o siê te¿ sta³e po³¹czenie kolejowe i drogowe z Frankfurtem i Poznaniem. Powy¿sze zmiany wp³ynê³y te¿ na wzrost liczby ludnoœci. Zmieni³ siê te¿ œredniowieczny wygl¹d miasta, zarówno pod wzglêdem architektonicznym jak i przestrzennym. ZasobnoœÌ miasta mo¿na zauwa¿yÌ na polu ró¿nych inwestycji o charakterze publicznym, na przyk³ad budowy szkó³ czy nowego zboru ewangelickiego, kanalizacji i wodoci¹gów.

Etapy kszta³towania i rozwoju miasta by³y uwarunkowane poziomem sukiennictwa. W pierwszym okresie od XIV w. do wojny 30-letniej sukiennictwo prze¿ywa³o swój najwiêkszy rozwój, dziêki utrzymywaniu m.in. przez Œwiebodzin kontaktów handlowych z Rzeczpospolit¹. O¿ywiony handel suknem wp³ywa³ na akumulacjê kapita³u w rêkach sukienników œwiebodziùskich, którzy inwestowali pieni¹dze, np. w przebudowê miasta. Jako najliczniejsza grupa w magistracie mogli wp³ywaÌ na politykê prowadzon¹ przez miasto w celu zakupu odpowiednich terenów wokó³ miasta czy wydawania ustaw s³u¿¹cych zabezpieczeniu monopolu sukienników œwiebodziùskich w sprzeda¿y sukna. Polityka miejska oraz korzystna koniunktura gospodarcza pozwoli³y Œwiebodzinowi zaj¹Ì czo³owe miejsce w zakresie sukiennictwa na pó³nocnym Œl¹sku. Mimo zniszczeù w okresie wojny 30-letniej sukiennictwo ponownie siê odradza od II po³owy XVII wieku i osi¹ga znacz¹c¹ pozycjê, pomimo licznych wojen, w XVIII wieku. Jednak wiek XIX przyniós³ upadek sukiennictwa cechowego w Œwiebodzinie. Nale¿y podkreœliÌ, ¿e na sytuacjê miasta mia³y równie¿ wp³yw zwi¹zki z Rzeczypospolit¹ (wzmocnione przynale¿noœci¹ do diecezji poznaùskiej a¿ do polowy XVII wieku), a potem z ziemiami polskimi po w³¹czeniu czêœci z nich do zaboru pruskiego.