|
|||
:: Kresy w ¶wiadomo¶ci Polaków Artyku³ dodany przez: schwiebu (2005-11-20 21:28:41) Kresy w ¶wiadomo¶ci Polaków
¦wiebodziñska Gazeta Powiatowa
Wydania nr 10(142) 2003 W roku 1385 dosz³o do podpisania unii polsko-litewskiej w Krewie. By³a to unia personalna, która da³a pocz±tek nowemu pañstwu w Europie ¦rodkowo-Wschodniej. Od tego wydarzenia mo¿emy mówiæ o polonizacji terenów na wschód od Bugu, zamieszka³ych przez ró¿norodn± ludno¶æ, tj. Litwinów, Rusinów, £otyszy, Estoñczyków, Mo³dawian, a nawet przez ludy koczownicze. Wielkie Ksiêstwo Litewskie szybko przyjê³o chrze¶cijañstwo, a szlachta litewska otrzyma³a w Horodle (w 1413 roku) prawa, przywileje i herby szlachty polskiej. Unia mia³a swoje blaski i cienie. Osi±gniêciem unii by³o zwyciêstwo pod Grunwaldem w roku 1410 oraz zwyciêskie wojny, w wyniku których Polska w II pó³. XV w. odzyska³a dostêp do Ba³tyku. W roku 1569 król Zygmunt August doprowadza do zawarcia unii realnej z Litw± w Lublinie. Powstaje w ten sposób Rzeczpospolita Obojga Narodów, która przetrwa do roku 1791, tj. do konstytucji 3-ego Maja, w której zniesiono dualizm miêdzy Polsk± i Wielkim Ksiêstwem Litewskim, tworz±c jedn± Rzeczpospolit±. Po unii lubelskiej w sk³ad Królestwa Polskiego wesz³a Ukraina, a Wielkie Ksiêstwo Litewskie zosta³o ograniczone terytorialnie na po³udniu od linii rzeki Prypeæ. Ju¿ wówczas, tj. w XVI w., zaczêto u¿ywaæ terminu „kresy", okre¶laj±c nim wschodnie tereny pañstwa polskiego. W wieku XIX termin ten zosta³ upowszechniony przez twórców patriotycznych, szczególnie przez Henryka Sienkiewicza. Na pocz±tku XX wieku termin „kresy" odnosi³ siê do olbrzymich przestrzeni Ukrainy oraz obejmowa³ równie¿ tzw. „enklawy kresowe", np. obszar Wileñszczyzny, zamieszka³y przez ludno¶æ polsk±. W okresie II Rzeczypospolitej, tj. w latach 1918-1939, termin ten odnosi³ siê do terenów wschodnich, które nale¿a³o ponownie spolonizowaæ po okresie zaborów. Po roku 1945 komuni¶ci wymazali ten termin z podrêczników, k³ad±c nacisk na nowe terminy, tj. „ziemie zachodnie", „ziemie odzyskane", „ziemie na Ba³tykiem, Odr± i Nys± £u¿yck±". Oficjalna propaganda akceptowa³a termin „kresy" jako pozosta³o¶æ historyczn±, zapominaj±c o przesiedlonej ludno¶ci i o Polakach, którzy pozostali w granicach ZSRR. W roku 1989 po „okr±g³ym stole" powrócono do terminu „kresy", koncentruj±c siê na dziedzictwie historycznym, polonizacji oraz na ¶wiadomo¶ci Polaków urodzonych na wschodzie i pamiêtaj±cych, ¿e Polska by³a przedmurzem chrze¶cijañskiej Europy. O „Legendzie kresowej" w polskiej literaturze napisano bardzo wiele, jednak czêsto odwo³ywano siê do wydarzeñ XVII wieku, czasu wojen z Turkami, Tatarami, wypraw mo³dawskich oraz do powstania Bohdana Chmielnickiego. Zapomniano, ¿e w wieku XVIII na terenach Ukrainy walczyli konfederaci barscy i stoczono szereg wojen z armi± rosyjsk± broni±c niepodleg³o¶ci I Rzeczypospolitej. Ostatecznie w roku 1795 (po Trzecim rozbiorze) polskie tereny wschodnie znalaz³y siê w zaborze rosyjskim. Rosjanie sukcesywnie zwalczali wszelkie oznaki polsko¶ci, walcz±c z polskim jêzykiem, ko¶cio³em katolickim, ko¶cio³em unickim oraz prowadzili akcjê osadnicz± sprowadzaj±c Rosjan z g³êbi imperium carskiego. Powstania niepodleg³o¶ciowe w wieku XIX, tj. powstanie listopadowe, krakowskie czy powstanie styczniowe dowodzi³y, ¿e Polacy nie wyrzekli siê niepodleg³o¶ci. Wiek XIX to okres kszta³towania siê nowoczesnego narodu polskiego, który pod zaborami zdo³a³ obroniæ swoj± to¿samo¶æ i religiê. Jest to okres, w którym ostatecznie ukszta³towa³y siê narody wschodnie, tj. Litwini, £otysze, Estoñczycy i Ukraiñcy. Stosunki z naszymi s±siadami przejd± próbê w roku 1918, kiedy to Polska odzyska niepodleg³o¶æ po latach zaborów. Od pocz±tku I wojny ¶wiatowej Józef Pi³sudski rozpocz±³ walkê o woln± Polskê. Polacy walczyli w powstaniu wielkopolskim, w trzech powstaniach ¶l±skich, brali udzia³ w plebiscytach. Jednak najciê¿sze zmagania o wolno¶æ mia³y miejsce na wschodzie. Ju¿ w koñcu pa¼dziernika 1918 roku w obliczu rozk³adu Austro-Wêgier i wojny domowej w Rosji, we Lwowie dosz³o do walk polsko-ukraiñskich. Ofiarna walka Orl±t Lwowskich doprowadzi³a do opanowania g³ównych miast, przede wszystkim Lwowa, który sta³ siê ostoj± pañstwa polskiego. Polacy zdo³ali równie¿ opanowaæ Wilno, a ofensywa Pi³sudskiego w 1919 roku doprowadzi³a do powstrzymania bolszewików i wyparcia Ukraiñców za rzekê Zbucz. Walki na wschodzie by³y bardzo krwawe. Dochodzi³o do czêstych konfliktów narodowo¶ciowych, a nawet rzezi ludno¶ci cywilnej. „Cud nad Wis³±" w roku 1920 powstrzyma³ nawa³ê bolszewick± i uratowa³ Europê przed fal± rewolucji, która mog³a opanowaæ zmêczone wojn± narody. W marcu 1921 roku podpisano traktat pokojowy w Rydze z Rosj± Radzieck±. Nowa wschodnia granica II Rzeczypospolitej by³a sztuczna i nie objê³a du¿ej liczby Polaków, których los w Rosji radzieckiej by³ tragiczny. Stosunki z Litwinami by³y wrogie, szczególnie po tzw. buncie genera³a ¯eligowskiego, w wyniku którego Wileñszczyzna zostaje w³±czona w granice pañstwa polskiego. Po odzyskaniu niepodleg³o¶ci rozpocz±³ siê proces ponownej polonizacji terenów wschodnich. Koncepcja federacyjna Józefa Pi³sudskiego nie zosta³ zrealizowana, a ZSRR pod wodz± Lenina, a nastêpnie Stalina czeka³ na odpowiedni± chwilê, ¿eby zniszczyæ pañstwo polskie. Polacy odbudowali zniszczenia wojenne, a rz±d polski rozpocz±³ akcjê osadnictwa wojskowego, która przywróci³a odpowiednie stosunki narodowe na terenach wschodnich. Mo¿emy powiedzieæ, ¿e dwudziestolecie miêdzywojenne by³o okresem pewnej stabilizacji i mo¿emy oceniæ je pozytywnie na wschodzie, jak równie¿ oceniæ pozytywnie stosunki z ludno¶ci± litewsk±, ukraiñsk±. Nacjonalizm podsycany przez naszych wrogów do roku 1939 by³ w pe³ni kontrolowany przez II RP. 1 wrze¶nia 1939 roku Niemcy zaatakowa³y Polskê rozpoczynaj±c tym samym II wojnê ¶wiatow±. 17 wrze¶nia 1939 r. od wschodu atakuj± bolszewicy, zgodnie z paktem Ribbentrop-Mo³otow zawartym 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie. Ziemie na wschód od Bugu wesz³y w sk³ad ZSRR. Od pocz±tku okupacji NKWD postawi³o sobie za cel zniszczenie pamiêci narodowej Polaków, poprzez fizyczn± likwidacjê narodu polskiego. Rozpoczêto „wywózki na Syberiê", egzekucje i aresztowania. Dowodem barbarzyñstwa jest mord na polskich oficerach w Katyniu, gdy¿ jak dzi¶ wiemy, chciano zniszczyæ warstwy kierownicze narodu, ludzi oddanych Polsce i narodowi. Czas wojny niemiecko-radzieckiej w latach 1941-45 doprowadzi³ do kolejnych rzezi Polaków na terenach wschodnich, czêsto podsycanych przez Niemców. W roku 1944 Armia Czerwona zajmuje tereny wschodnie, rozpoczynaj±c rozbrajanie oddzia³ów Armii Krajowej, masowe mordy i ponowne wywózki na Sybir. Czê¶æ ludno¶ci polskiej musia³a opu¶ciæ wschodnie tereny przenosz±c siê przewa¿nie na tereny odzyskane, tj. ziemie zachodnie. Okres PRL nie sprzyja³ likwidacji bia³ych plam w historii Polski. Jednak dopiero w III Rzeczypospolitej, demokratycznym pañstwie prawa, mo¿emy zastanowiæ siê nad rol± kresów w historii Polski. By³a to rola: polityczna, spo³eczna, gospodarcza, religijna i ¶wiadomo¶ciowa. Nie mo¿emy wymazaæ z pamiêci kilku wieków historii, która jest zwi±zana z narodem i pañstwem polskim. W obecnej sytuacji politycznej i przy znacznych d±¿eniach europejskich nie mo¿emy zapomnieæ o czarnej historii i tradycji, z któr± kresy s± nierozwi±zalnie zwi±zane. Musimy przekazaæ m³odemu pokoleniu Polaków warto¶ci, którymi kierowali siê nasi przodkowie, a które s± aktualne do dnia dzisiejszego. Wyra¿am g³êbokie przekonanie, ze obecnie panuj±cy system demokratyczny zainicjuje odkrywanie „kresów" na nowo i umo¿liwi wychowanie w duchu patriotyzmu m³odego pokolenia Polaków.
Tomasz Mo¿ejko
¦wiebodzin, wrzesieñ 2003
adres tego artyku³u: www.schwiebus.pl/articles.php?id=119 |