RzÂądy ksiĂŞcia Jana

Kiedy w roku 1482 ks. Jan obejmowa³, gwarantowane mu do¿ywotnio, rz¹dy lenne nad ks. g³ogowskim, rozpocz¹³ je od uporz¹dkowania spraw zaleg³ych. Ju¿ dwa lata wczeœniej, wbrew woli króla Macieja i w konflikcie zbrojnym z ks. cieszyùskim, zjednoczy³ w swoich rêkach podzielone od 150 lal dwie czêœci G³ogowa. W latach nastêpnych wzmocni³ swoje panowanie dziêki sumom otrzymanym od zakonu krzy¿ackiego, sp³acaj¹cego d³ugi nale¿ne jego zmar³ym braciom. Pieni¹dze przeznaczy³ m.in. na wyp³aty zobowi¹zaù wobec zaciê¿nego rycerstwa. Uzyska³ w tym czasie kilkakrotnie dowody poparcia ze strony króla polskiego Kazimierza Jagielloùczyka (Szczegó³a 1968).
W warunkach pokoju doprowadzi³ do odrodzenia gospodarczego ksiêstwa, ustalaj¹c najpierw jednolity system monetarny i porz¹dkuj¹c sprawy cechowe w miastach. Jego polityka celna, po zapewnieniu spokoju na drogach, o¿ywi³a stosunki handlowe z Saksoni¹ i Polsk¹. Dla wiêkszego bezpieczeùstwa w przysz³oœci wzmacnia³ równie¿ twierdze i mury obronne miast. ¯ywe by³y tak¿e w tym okresie kontakty kulturalne z Rzeczypospolit¹. Dziêki takiej polityce ks. Jan znalaz³ poparcie wœród miejscowej szlachty i mieszczaùstwa. W Œwiebodzinie znany by³ z zainteresowania sprawami tutejszych cechów rzemieœlniczych oraz nadania przywileju z 1486 roku, przyznaj¹cego miastu m³yn s³odowy, ³¹ki wokó³ miasta, a tak¿e c³o mostowe i op³atê od wytwarzanego sukna; wszystko za sumê 1000 guldenów. Ju¿ w czasie walk z wojskami króla Wêgier, poszukuj¹c dodatkowych œrodków pieniê¿nych, 24 czerwca 1988 roku odda³ radzie miasta w zastaw prawo do czêœci swoich dochodów za kolejn¹ kwotê 100 guldenów (Szczegó³a 1968; Knispel 1765; Zerndt 1909).
Pocz¹tkowo Jan liczy³ na trwa³e porozumienie z Maciejem, wydaj¹c m.in. najstarsz¹ swoj¹ córkê Margaretê w roku 1484 za jednego z wielmo¿ów wêgierskich. W zwi¹zku z planami sukcesyjnymi króla Wêgier stan¹³ jednak w roku 1485 w obliczu groŸby utraty ksiêstwa na rzecz syna Macieja - Jana Korwina. Sta³ siê stopniowo przywódc¹ opozycji œl¹skiej, zorganizowanej w zwi¹zek obronny ksi¹¿¹t przeciw Maciejowi. Licz¹c na poparcie króla Czech W³adys³awa Jagielloùczyka, d¹¿y³ do zapewnienia sukcesji po sobie swoim trzem córkom, wydaj¹c je w roku 1488 za synów Henryka Podiebrada. ks. k³odzkiego, ³ami¹c tym samym uk³ad lenny z 7 czerwca 1841 roku (Szczegó³a 1968; Kronthal/Wendt 1894).

Starcie zbrojne z krĂłlem Maciejem

Bez poparcia stanów ksiêstwa, w obliczu starcia zbrojnego z Maciejem, ks. Jan w marcu 1488 roku odes³a³ ¿onê Katarzynê i córki do Œwiebodzina, wzmocni³ obronê G³ogowa i oczekiwa³ na posi³ki czeskie. Interwencyjnymi wojskami wêgierskimi dowodzi³ Wilhelm Tettau, oblegaj¹c od razu stolicê ksiêstwa. Oddzia³y czeskie kilkakrotnie wspiera³y ks. Jana. Walki trwa³y przez cale lato 1488 roku i zakoùczy³y ostatecznie kiesk¹ si³ ksi¹¿êcych - w listopadzie podda³ siê G³ogów, a potem kolejne miasta i zamki. Ksi¹¿ê uda³ siê po pomoc do Polski przez Œwiebodzin, który by³ ostatni¹ pozycj¹ obrony jego wojsk dowodzonych tu przez Nickela v. Rechenberga. Miasto zajê³y wojska Jana v. Haugwitz dopiero 15 stycznia 1489 r., a dwa dni póŸniej podda³a siê za³oga zamku (z literackim zaciêciem opisano oblê¿enie w jubileuszowym wydawnictwie z 1935 r.). Ks. Katarzyna pocz¹tkowo wyjecha³a do Szczaùca, do zamku Jana v. Stentzsch, a nastêpnie przenios³a siê do Œcinawy. Jan uk³adem w Wyszowie (XII 1488) zrzek³ siê bezpowrotnie, jako ostatni Piast, ks. g³ogowskiego w zamian za odszkodowanie. Pomimo tego jeszcze wiosn¹ 1490 roku jego zwolennicy gromadzili siê zbrojnie w okolicach Œwiebodzina. On sam wzi¹³ udzia³ w wyprawie Jana Olbrachta na Wêgry po œmierci Macieja Korwina i tam otrzyma³ obietnicê zwrotu ksiêstwa. Klêski Olbrachta i wydzielenie jemu jako rekompensaty ks. g³ogowskiego w 1491 roku przez brata i nowego króla Wêgier - W³adys³awa, spowodowa³y utratê szans na odzyskanie lenna przez Jana. Musia³ siê on zadowoliÌ roczn¹ pensj¹ w wysokoœci 400 florenów, otrzymywan¹ z r¹k Olbrachta. wówczas ju¿ króla Polski oraz uzyskanym w roku 1494 ks. wo³owsko-œcinawskim (Schickfuss 1625; Knispel 1765. Zerndt 1909; Hilscher 1935; Lotter 1995: Baczkowski 1995).

ÂŚwiebodzin we wÂładaniu Korony czeskiej

GÂłogĂłw ze ÂŚwiebodzinem staÂł siĂŞ w roku 1489 dziedzicznym terytorium Korony Czeskiej i po krĂłtkich rzÂądach Jana Korwina (1490-91) byÂł, mimo umĂłw o zwrocie, w rĂŞkach Jana Olbrachta jako lenno do roku 1498. W jego imieniu urzÂąd starosty ksiĂŞstwa peÂłniÂł tu rotmistrz Jan Karnkowski, wierny ÂżoÂłnierz Olbrachta podczas walk na WĂŞgrzech. OpierajÂąc siĂŞ na szlachcie, czĂŞÂściowo rĂłwnieÂż Polakach, wÂładzĂŞ sprawowaÂł bezwzglĂŞdnie, podnoszÂąc podatki, gwaÂłcÂąc autonomiĂŞ miasta i surowo karzÂąc buntownikĂłw (GÂłogĂłw - III 1493). Kronikarze ÂślÂąscy nazywajÂą go „mĂŞÂżem rycerskim, lecz surowym i niesprawiedliwym". W jego czasach ÂŚwiebodzin utraciÂł prawo wolnego wyboru rady miejskiej i Âławy sÂądowniczej oraz musiaÂł, po jego osobistej interwencji, zwrĂłciĂŚ zamkowi mÂłyn sÂłodowy. UtrwaliÂła siĂŞ wĂłwczas takÂże pozycja komendanta zamku i starosty okrĂŞgu jako reprezentanta wÂładzy zwierzchniej. Pierwszym starostÂą zostaÂł prawdopodobnie w roku 1495 Jan v. Nostitz (Ptak 1991; Knispel 1765; Zerndt 1909; Papee 1936; Quirini-PopÂławska 1966).

XIX wieczne przedstawienie rzÂądĂłw Jana Karnkowskiego w ks. gÂłogowskim.

RzÂądy jagielloĂąskie

Po klêsce bukowiùskiej Jan Olbracht odda³ w³adzê w G³ogowie w rêce króla W³adys³awa, a ten przekaza³ j¹ królewiczowi Zygmuntowi. Zygmunt sprawowa³ w latach 1499-1508 urz¹d namiestnika królewskiego w ks. g³ogowskim i opawskim oraz na £u¿ycach. W przeciwieùstwie do Jana Olbrachta nie wi¹za³ ze Œl¹skiem planów rewindykacji tych ziem przez Polskê i by³ wspominany jako w³adca sprawiedliwy i troszcz¹cy siê o jej dobro. Przede wszystkim potwierdzi³ przywileje ksiêstwa, ukróci³ rozboje na drogach, uregulowa³ sprawy monetarne (grosze g³ogowskie z Or³em i Pogoni¹), popiera³ handel i zreorganizowa³ s¹downictwo (1505). W G³ogowie reprezentowali go pocz¹tkowo starostowie, a od 1502 on sam sprawowa³ rz¹dy bezpoœrednie. Œwiebodzinowi zatwierdzi³ 19 maja 1505 roku jego wczeœniejsze prawa i przywileje. W roku nastêpnym, na proœbê opata Piotra, wyznaczy³ dok³adnie nale¿ne zamkowi w Œwiebodzinie œwiadczenia ze strony poddanych klasztoru paradyskiego. Jeszcze w roku 1501 wzmocni³ pozycjê starosty Jana v. Nostitz, oddaj¹c mu jego urz¹d i p³yn¹ce st¹d dochody w zyskowny zastaw. Nie mo¿e dziwiÌ zatem, ¿e historycy miasta mówi¹ o nim z uznaniem, rozpisuj¹c siê szczegó³owo nad jego zdecydowanym dzia³aniem w sprawie rozbojów rycerstwa (Nowogrodzki 1937; Piotrowski 1936).

PrzejÂście we wÂładztwo HabsburgĂłw

5 maja 1508 roku Zygmunt, po uzyskaniu tronu polskiego, w imieniu swoim i kolejnych krĂłlĂłw polskich, zrzekÂł siĂŞ wszelkich praw do ks. gÂłogowskiego. PozwoliÂło to krĂłlowi WÂładysÂławowi bezwarunkowo w³¹czyĂŚ je do Korony Czeskiej. OdtÂąd on sam i jego nastĂŞpca zatwierdzali przywileje „krĂłlewskiego miasta ÂŚwiebodzin" (1511, 1519), zwalniali je z podatkĂłw (1523) i regulowali uprawnienia starostĂłw (1510, 1511). Nowymi starostami okrĂŞgu w roku 1509 zostali zresztÂą, zasÂłuÂżeni w sÂłuÂżbie wĂŞgierskiej, bracia v. Haugwitz. Ostatecznie w wyniku ukÂładĂłw wiedeĂąskich JagiellonĂłw i HabsburgĂłw z 1515 roku i Âśmierci Ludwika JagielloĂączyka w bitwie pod Mohaczem (1526) krĂłlestwo Czech i WĂŞgier oraz podlegÂłe mu terytoria, w tym ks. gÂłogowskie ze ÂŚwiebodzinem przeszÂły na trwaÂłe w rĂŞce dynastii HabsburgĂłw (Wutke 1908, Korcz 1966). Prawdopodobnie tylko dziĂŞki zdecydowaniu i rosnÂącej pozycji kolejnych wÂładcĂłw-protektorĂłw na przeÂłomie XV i XVI wieku (ks. Jan, Maciej Korwin, nastĂŞpcy krĂłla polskiego, krĂłlowie Czech i WĂŞgier, cesarze habsburscy) ÂŚwiebodzin, jako enklawa, mĂłgÂł siĂŞ utrzymaĂŚ przy ks. gÂłogowskim.