Rządy księcia Jana

Kiedy w roku 1482 ks. Jan obejmował, gwarantowane mu dożywotnio, rządy lenne nad ks. głogowskim, rozpoczął je od uporządkowania spraw zaległych. Już dwa lata wcześniej, wbrew woli króla Macieja i w konflikcie zbrojnym z ks. cieszyńskim, zjednoczył w swoich rękach podzielone od 150 lal dwie części Głogowa. W latach następnych wzmocnił swoje panowanie dzięki sumom otrzymanym od zakonu krzyżackiego, spłacającego długi należne jego zmarłym braciom. Pieniądze przeznaczył m.in. na wypłaty zobowiązań wobec zaciężnego rycerstwa. Uzyskał w tym czasie kilkakrotnie dowody poparcia ze strony króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka (Szczegóła 1968).
W warunkach pokoju doprowadził do odrodzenia gospodarczego księstwa, ustalając najpierw jednolity system monetarny i porządkując sprawy cechowe w miastach. Jego polityka celna, po zapewnieniu spokoju na drogach, ożywiła stosunki handlowe z Saksonią i Polską. Dla większego bezpieczeństwa w przyszłości wzmacniał również twierdze i mury obronne miast. Żywe były także w tym okresie kontakty kulturalne z Rzeczypospolitą. Dzięki takiej polityce ks. Jan znalazł poparcie wśród miejscowej szlachty i mieszczaństwa. W Świebodzinie znany był z zainteresowania sprawami tutejszych cechów rzemieślniczych oraz nadania przywileju z 1486 roku, przyznającego miastu młyn słodowy, łąki wokół miasta, a także cło mostowe i opłatę od wytwarzanego sukna; wszystko za sumę 1000 guldenów. Już w czasie walk z wojskami króla Węgier, poszukując dodatkowych środków pieniężnych, 24 czerwca 1988 roku oddał radzie miasta w zastaw prawo do części swoich dochodów za kolejną kwotę 100 guldenów (Szczegóła 1968; Knispel 1765; Zerndt 1909).
Początkowo Jan liczył na trwałe porozumienie z Maciejem, wydając m.in. najstarszą swoją córkę Margaretę w roku 1484 za jednego z wielmożów węgierskich. W związku z planami sukcesyjnymi króla Węgier stanął jednak w roku 1485 w obliczu groźby utraty księstwa na rzecz syna Macieja - Jana Korwina. Stał się stopniowo przywódcą opozycji śląskiej, zorganizowanej w związek obronny książąt przeciw Maciejowi. Licząc na poparcie króla Czech Władysława Jagiellończyka, dążył do zapewnienia sukcesji po sobie swoim trzem córkom, wydając je w roku 1488 za synów Henryka Podiebrada. ks. kłodzkiego, łamiąc tym samym układ lenny z 7 czerwca 1841 roku (Szczegóła 1968; Kronthal/Wendt 1894).

Starcie zbrojne z królem Maciejem

Bez poparcia stanów księstwa, w obliczu starcia zbrojnego z Maciejem, ks. Jan w marcu 1488 roku odesłał żonę Katarzynę i córki do Świebodzina, wzmocnił obronę Głogowa i oczekiwał na posiłki czeskie. Interwencyjnymi wojskami węgierskimi dowodził Wilhelm Tettau, oblegając od razu stolicę księstwa. Oddziały czeskie kilkakrotnie wspierały ks. Jana. Walki trwały przez cale lato 1488 roku i zakończyły ostatecznie kieską sił książęcych - w listopadzie poddał się Głogów, a potem kolejne miasta i zamki. Książę udał się po pomoc do Polski przez Świebodzin, który był ostatnią pozycją obrony jego wojsk dowodzonych tu przez Nickela v. Rechenberga. Miasto zajęły wojska Jana v. Haugwitz dopiero 15 stycznia 1489 r., a dwa dni później poddała się załoga zamku (z literackim zacięciem opisano oblężenie w jubileuszowym wydawnictwie z 1935 r.). Ks. Katarzyna początkowo wyjechała do Szczańca, do zamku Jana v. Stentzsch, a następnie przeniosła się do Ścinawy. Jan układem w Wyszowie (XII 1488) zrzekł się bezpowrotnie, jako ostatni Piast, ks. głogowskiego w zamian za odszkodowanie. Pomimo tego jeszcze wiosną 1490 roku jego zwolennicy gromadzili się zbrojnie w okolicach Świebodzina. On sam wziął udział w wyprawie Jana Olbrachta na Węgry po śmierci Macieja Korwina i tam otrzymał obietnicę zwrotu księstwa. Klęski Olbrachta i wydzielenie jemu jako rekompensaty ks. głogowskiego w 1491 roku przez brata i nowego króla Węgier - Władysława, spowodowały utratę szans na odzyskanie lenna przez Jana. Musiał się on zadowolić roczną pensją w wysokości 400 florenów, otrzymywaną z rąk Olbrachta. wówczas już króla Polski oraz uzyskanym w roku 1494 ks. wołowsko-ścinawskim (Schickfuss 1625; Knispel 1765. Zerndt 1909; Hilscher 1935; Lotter 1995: Baczkowski 1995).

Świebodzin we władaniu Korony czeskiej

Głogów ze Świebodzinem stał się w roku 1489 dziedzicznym terytorium Korony Czeskiej i po krótkich rządach Jana Korwina (1490-91) był, mimo umów o zwrocie, w rękach Jana Olbrachta jako lenno do roku 1498. W jego imieniu urząd starosty księstwa pełnił tu rotmistrz Jan Karnkowski, wierny żołnierz Olbrachta podczas walk na Węgrzech. Opierając się na szlachcie, częściowo również Polakach, władzę sprawował bezwzględnie, podnosząc podatki, gwałcąc autonomię miasta i surowo karząc buntowników (Głogów - III 1493). Kronikarze śląscy nazywają go „mężem rycerskim, lecz surowym i niesprawiedliwym". W jego czasach Świebodzin utracił prawo wolnego wyboru rady miejskiej i ławy sądowniczej oraz musiał, po jego osobistej interwencji, zwrócić zamkowi młyn słodowy. Utrwaliła się wówczas także pozycja komendanta zamku i starosty okręgu jako reprezentanta władzy zwierzchniej. Pierwszym starostą został prawdopodobnie w roku 1495 Jan v. Nostitz (Ptak 1991; Knispel 1765; Zerndt 1909; Papee 1936; Quirini-Popławska 1966).

XIX wieczne przedstawienie rządów Jana Karnkowskiego w ks. głogowskim.

Rządy jagiellońskie

Po klęsce bukowińskiej Jan Olbracht oddał władzę w Głogowie w ręce króla Władysława, a ten przekazał ją królewiczowi Zygmuntowi. Zygmunt sprawował w latach 1499-1508 urząd namiestnika królewskiego w ks. głogowskim i opawskim oraz na Łużycach. W przeciwieństwie do Jana Olbrachta nie wiązał ze Śląskiem planów rewindykacji tych ziem przez Polskę i był wspominany jako władca sprawiedliwy i troszczący się o jej dobro. Przede wszystkim potwierdził przywileje księstwa, ukrócił rozboje na drogach, uregulował sprawy monetarne (grosze głogowskie z Orłem i Pogonią), popierał handel i zreorganizował sądownictwo (1505). W Głogowie reprezentowali go początkowo starostowie, a od 1502 on sam sprawował rządy bezpośrednie. Świebodzinowi zatwierdził 19 maja 1505 roku jego wcześniejsze prawa i przywileje. W roku następnym, na prośbę opata Piotra, wyznaczył dokładnie należne zamkowi w Świebodzinie świadczenia ze strony poddanych klasztoru paradyskiego. Jeszcze w roku 1501 wzmocnił pozycję starosty Jana v. Nostitz, oddając mu jego urząd i płynące stąd dochody w zyskowny zastaw. Nie może dziwić zatem, że historycy miasta mówią o nim z uznaniem, rozpisując się szczegółowo nad jego zdecydowanym działaniem w sprawie rozbojów rycerstwa (Nowogrodzki 1937; Piotrowski 1936).

Przejście we władztwo Habsburgów

5 maja 1508 roku Zygmunt, po uzyskaniu tronu polskiego, w imieniu swoim i kolejnych królów polskich, zrzekł się wszelkich praw do ks. głogowskiego. Pozwoliło to królowi Władysławowi bezwarunkowo włączyć je do Korony Czeskiej. Odtąd on sam i jego następca zatwierdzali przywileje „królewskiego miasta Świebodzin" (1511, 1519), zwalniali je z podatków (1523) i regulowali uprawnienia starostów (1510, 1511). Nowymi starostami okręgu w roku 1509 zostali zresztą, zasłużeni w służbie węgierskiej, bracia v. Haugwitz. Ostatecznie w wyniku układów wiedeńskich Jagiellonów i Habsburgów z 1515 roku i śmierci Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem (1526) królestwo Czech i Węgier oraz podległe mu terytoria, w tym ks. głogowskie ze Świebodzinem przeszły na trwałe w ręce dynastii Habsburgów (Wutke 1908, Korcz 1966). Prawdopodobnie tylko dzięki zdecydowaniu i rosnącej pozycji kolejnych władców-protektorów na przełomie XV i XVI wieku (ks. Jan, Maciej Korwin, następcy króla polskiego, królowie Czech i Węgier, cesarze habsburscy) Świebodzin, jako enklawa, mógł się utrzymać przy ks. głogowskim.